7.4.2013
Η δουλειά του ψυχοθεραπευτή πολλές φορές είναι σαν το ρόλο της Περσεφόνης, όταν κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο και συμφιλιώθηκε με την ιδέα ότι θα βρίσκεται στο πλάι του Άδη ως βασίλισσα. Έχοντας αντέξει τη δική της μεταμορφωτική εμπειρία, από απλή και ανέφελη Κόρη, σε ώριμη και ανθεκτική γυναίκα, μπόρεσε κρατώντας ένα μικρό φως να υποδέχεται όσους κατέβαιναν στο βασίλειό της. Το να υποδέχεσαι και να στηρίζεις κάποιον στο δύσκολο δρόμο του, το να είσαι εκεί για την περίπτωση που θα σε χρειαστεί, αφήνοντας εκείνον να ζήσει τη δική του ζωή, ακόμα και μέσα στο σκοτάδι, είναι από τα πιο δύσκολα πράγματα που πρέπει να κάνει ένας ψυχοθεραπευτής και υπό ιδανικές συνθήκες και μια μητέρα. Η άλλη δύσκολη αποστολή είναι η νοηματοδότηση της μεταμορφωτικής εμπειρίας. Οι άνθρωποι, εντός και εκτός του "ντιβανιού" έχουν ανάγκη την ύπαρξη νοήματος. Η ζωή υπό άλλες συνθήκες φαντάζει αβίωτη, εάν δεν υπάρχει ένα κίνητρο για αυτή. Γιατί ήρθαμε σε αυτό τον κόσμο; Γιατί είμαστε έτσι όπως είμαστε; Γιατί υπομένουμε τα όποια δεινά μας, και γιατί συνειδητά ή ασυνείδητα προκαλούμε άλλα. Ποιο είναι το νόημα της ευτυχίας; Πόσο άξιοι είμαστε να τη γευτούμε; Μια σπουδαία ψυχαναλύτρια, η Joyce McDougall, έκανε μια σαφή διάκριση ανάμεσα στη μοίρα και στο πεπρωμένο. Υπάρχουν τρόποι λέει να χαράξεις τη δική σου ζωή, να παρατείνεις το χρόνο της ζωής σου, να δώσεις ένα άλλο νόημα στην οικογενειακή σου ιστορία, να μη γίνεις μοιραίος, όπως οι ήρωες του Βάρναλη. Όλοι έχουμε τη μοίρα μας, σαν το καντηλάκι που σώζεται το λαδάκι του, το πεπρωμένο μας όμως μπορούμε να το ορίσουμε και να το χαράξουμε σαν πέτρα εμείς με τις δικές μας επιλογές. Αυτό που αλλάζει τα πράγματα είναι η προσωπική αφήγηση. Η ανακάλυψη και η υιοθέτηση μιας προσωπικής αφήγησης σε σχέση με όσα ζούμε. Να βρούμε ένα νόημα εκεί όπου δεν βρίσκεται ένα. Να πάρουμε εμείς την ευθύνη της ψυχικής μας αλλαγής στα χέρια μας. Να δούμε τον εσωτερικό μας εαυτό σαν τον Οδυσσέα, που πάλεψε με τις ορμές του, τα πάθη και τα τέρατά του. Που άντεξε τη φουρτούνα και γεύτηκε τους καρπούς της αποπλάνησης. Να κάνουμε ένα άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά. Η Εκκλησία και οι παραβολές της όσο και οι αρχαιοελληνικοί μύθοι έχουν ένα νόημα πολύ σημαντικό, υπαρκτό και αναγκαίο στη ζωή μας σήμερα. Είναι καιρός να αφήσουμε στην άκρη τα μετρήσιμα και τα υλικά. Η ζωή στεγνώνει χωρίς την υγρασία της ψυχικής δόνησης. Να γίνουμε λοιπόν ήρωες. Κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση. Όχι του Θεού. Αλλά του δικού μας εσωτερικού εν δυνάμει εαυτού. Και στη διαδρομή αυτή, όλο και κάποια Περσεφόνη θα μας φωτίζει το δρόμο...
04.2.2013
Σε αυτήν τη χώρα δεν θα κατορθώσουμε ποτέ να συνεννοηθούμε. Κουβαλάμε ένα νήμα που δεν λέει να ανακόψει τις στρεβλώσεις του κοινωνικού μας παρελθόντος. Γιατί η ιστορία γράφεται από τα υποκείμενα. Και τα υποκείμενα διέπονται από αρχές, διανοητικές, ψυχολογικές και συναισθηματικές, που καθορίζουν τη δράση τους. Σήμερα όλη η Ελλάδα ασχολείται με τα τέσσερα παιδιά που πιάστηκαν από την Αστυνομία ως φερόμενοι ένοχοι διάφορων ληστειών. Κατηγορούνται ακόμα και για φόνο. Όλα αυτά μένουν να εξακριβωθούν. Γι' αυτό και εκ φύσεως και εκ θέσεως δεν θέλω να μιλήσω για κάτι που με ξεπερνά. Θέλω, όμως, να γράψω για τον τρόπο που αντιλαμβάνονται οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί το ρόλο τους σε αυτήν τη χώρα. Μου δίνεται αυτή η αφορμή από τα λόγια της μητέρας ενός από τους κατηγορούμενους και από έναν καθηγητή του ίδιου, που πρόλαβε και έστειλε επιστολή στήριξης και υπεράσπισης. Δεν τους αδικώ. Καλά έκαναν. Πρέπει να στηρίζουμε στα δύσκολα ένα βλαστάρι που πέρασε από τα χέρια μας, και αντί να ανθίσει, μαράθηκε νωρίς. Πρέπει να στηρίζουμε το δημοκρατικό δικαιώμα της υπεράσπισης ακόμα και του μεγαλύτερου ενόχου, πρέπει να φωνάζουμε για το σεβασμό των κρατουμένων, πρέπει, πρέπει και άλλα τόσα πρέπει να κάνουμε για να κρατηθεί όρθια μια ευνομούμενη πολιτεία.
Πού είναι, όμως, οι ευθύνες αυτών των ανθρώπων; Πού βρίσκονται οι ευθύνες των γονέων και των δασκάλων απέναντι σε μια τέτοια παρέκκλιση; Πού βρίσκονται οι ευθύνες των ενηλίκων απέναντι στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους; Η μητέρα βοά για τις συνθήκες κράτησης και ξυλοδαρμού, αλλά πουθενά δεν διάβασα μία γραμμή αυτοκριτικής. Πουθενά δεν είδα να λυπάται που πήρε το παιδί της αυτόν το δρόμο. Πουθενά δεν είπε ο καθηγητής, ότι απέτυχε να τον στηρίξει στην εναγώνια προσπάθεια να παραμείνει εντός πλαισίου.
Όλοι μας πιεζόμαστε. Και όταν ήμασταν έφηβοι και όταν ήμασταν νέοι, και τώρα που ασπρίζουμε. Πιεζόμαστε. Δεν ξέρω κανέναν που να του τα έφερε όλα η ζωή ρόδινα. Σου δίνει καμιά φορά η ζωή το ένα, σου λείπει όμως το άλλο. Και σε κάποιους η ζωή στερεί πολλά. Υγεία, προοπτικές, ευημερία, όνειρα. Τι θα κάνουμε λοιπόν; Για όλα αυτά; Θα πάρουμε τα όπλα; Θα στρέψουμε την οργή μας στα παιδιά μας; Για να πάρουν εκείνα τα όπλα; Γιατί από ό,τι μπόρεσα να καταλάβω πίσω από τις γραμμές των λεγομένων γονιών και δασκάλου, τον επικροτούν με τον τρόπο τους για αυτό που φέρεται να έκανε. "Είμαστε λέει όλοι αναρχικοί στην οικογένεια", λέει ο πατέρας. Αναρωτιέμαι τι βαρύτητα έχει αυτή η φράση στην ψυχή του αδούλευτου και αθώου και επιπόλαιου πιτσιρικά. Τι κατανοεί ο 12χρονος και ο 15χρονος από αναρχία. Γιατί τότε φτιάχνονται όλα σε κοινωνικό επίπεδο. Αλλά σε ψυχολογικό φτιάχνονται τα 2-3 πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Και η αναρχία σε αυτή την πρώιμη φάση έχει ολέθρια αποτελέσματα.
Και έρχομαι εδώ και αναρωτιέμαι, όχι ως πολίτης, αλλά ως ειδικός... Εάν μια μάνα έκανε καλά τη δουλειά της και τοποθέτησε ένα σωστό εσωτερικό πλαίσιο στον ψυχισμό του παιδιού της, εάν το έμαθε τι σημαίνει σεβασμός για τον ίδιο του τον εαυτό και για τον άλλον, εάν του έμαθε τα εποικοδομητικά της πειθαρχίας, εάν του έμαθε να ζει σε ομάδα -η πρώτη ομάδα είναι η οικογένεια- και όχι σε όχλο, τότε το παιδί δεν θα πέρναγε στην παρανομία.
Όπως αντιστοίχως και ο καθηγητής, εάν δεν προσπαθούσε μόνο να κατανοήσει τις ανησυχίες και την οργή του παιδιού, και να ρίξει το δικό του λαδάκι στη φωτιά που σιγόκαιγε, αλλά να βρει διέξοδο λειτουργική, κοινωνική, εφαρμόσιμη σε αυτά, τότε δεν θα είχε τόση σημασία το εάν το παιδί άκουγε Χατζηδάκι ή Metallica.
Θυμώνω όταν βλέπω ενηλίκους να μεταθέτουν τις ευθύνες τους στους άλλους και να επικροτούν με τον τρόπο τους το χαμό του παιδιού τους.
Παιδιά, άλλωστε, δεν είναι οι άνθρωποι στα 20 ούτε στα 25 έτη. Είναι ενήλικες. Και έχουν ευθύνες. Και κάποιος από νωρίς θα έπρεπε να τους το είχε μάθει αυτό.
Πού είναι, όμως, οι ευθύνες αυτών των ανθρώπων; Πού βρίσκονται οι ευθύνες των γονέων και των δασκάλων απέναντι σε μια τέτοια παρέκκλιση; Πού βρίσκονται οι ευθύνες των ενηλίκων απέναντι στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους; Η μητέρα βοά για τις συνθήκες κράτησης και ξυλοδαρμού, αλλά πουθενά δεν διάβασα μία γραμμή αυτοκριτικής. Πουθενά δεν είδα να λυπάται που πήρε το παιδί της αυτόν το δρόμο. Πουθενά δεν είπε ο καθηγητής, ότι απέτυχε να τον στηρίξει στην εναγώνια προσπάθεια να παραμείνει εντός πλαισίου.
Όλοι μας πιεζόμαστε. Και όταν ήμασταν έφηβοι και όταν ήμασταν νέοι, και τώρα που ασπρίζουμε. Πιεζόμαστε. Δεν ξέρω κανέναν που να του τα έφερε όλα η ζωή ρόδινα. Σου δίνει καμιά φορά η ζωή το ένα, σου λείπει όμως το άλλο. Και σε κάποιους η ζωή στερεί πολλά. Υγεία, προοπτικές, ευημερία, όνειρα. Τι θα κάνουμε λοιπόν; Για όλα αυτά; Θα πάρουμε τα όπλα; Θα στρέψουμε την οργή μας στα παιδιά μας; Για να πάρουν εκείνα τα όπλα; Γιατί από ό,τι μπόρεσα να καταλάβω πίσω από τις γραμμές των λεγομένων γονιών και δασκάλου, τον επικροτούν με τον τρόπο τους για αυτό που φέρεται να έκανε. "Είμαστε λέει όλοι αναρχικοί στην οικογένεια", λέει ο πατέρας. Αναρωτιέμαι τι βαρύτητα έχει αυτή η φράση στην ψυχή του αδούλευτου και αθώου και επιπόλαιου πιτσιρικά. Τι κατανοεί ο 12χρονος και ο 15χρονος από αναρχία. Γιατί τότε φτιάχνονται όλα σε κοινωνικό επίπεδο. Αλλά σε ψυχολογικό φτιάχνονται τα 2-3 πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου. Και η αναρχία σε αυτή την πρώιμη φάση έχει ολέθρια αποτελέσματα.
Και έρχομαι εδώ και αναρωτιέμαι, όχι ως πολίτης, αλλά ως ειδικός... Εάν μια μάνα έκανε καλά τη δουλειά της και τοποθέτησε ένα σωστό εσωτερικό πλαίσιο στον ψυχισμό του παιδιού της, εάν το έμαθε τι σημαίνει σεβασμός για τον ίδιο του τον εαυτό και για τον άλλον, εάν του έμαθε τα εποικοδομητικά της πειθαρχίας, εάν του έμαθε να ζει σε ομάδα -η πρώτη ομάδα είναι η οικογένεια- και όχι σε όχλο, τότε το παιδί δεν θα πέρναγε στην παρανομία.
Όπως αντιστοίχως και ο καθηγητής, εάν δεν προσπαθούσε μόνο να κατανοήσει τις ανησυχίες και την οργή του παιδιού, και να ρίξει το δικό του λαδάκι στη φωτιά που σιγόκαιγε, αλλά να βρει διέξοδο λειτουργική, κοινωνική, εφαρμόσιμη σε αυτά, τότε δεν θα είχε τόση σημασία το εάν το παιδί άκουγε Χατζηδάκι ή Metallica.
Θυμώνω όταν βλέπω ενηλίκους να μεταθέτουν τις ευθύνες τους στους άλλους και να επικροτούν με τον τρόπο τους το χαμό του παιδιού τους.
Παιδιά, άλλωστε, δεν είναι οι άνθρωποι στα 20 ούτε στα 25 έτη. Είναι ενήλικες. Και έχουν ευθύνες. Και κάποιος από νωρίς θα έπρεπε να τους το είχε μάθει αυτό.
29.12.2012
Στη δουλειά που κάνω έρχομαι συνέχεια σε επαφή με τις επιθυμίες των ανθρώπων. "Ακούω" τις ομολογημένες αλλά και τις ανομολόγητες. Όνειρα, φαντασιώσεις, ευχές, μάταιος και ευσεβής πόθος και κόπος ανθρώπων που το μόνο που θέλουν καμιά φορά είναι τα έχουν όλα. Χθες ένας κύριος μου έλεγε στο γραφείο: "γιατί δεν μπορώ να έχω αυτό και εκείνο;", "μα το ένα αποκλείει το άλλο...", του είπα και τον έβαλα σε σκέψεις. "ναι, αλλά πρέπει να μπορούμε να τα κάνουμε όλα, αφού έχουμε μόνο μια ζωή", αντέτεινε. Μπροστά σε αυτό το επιχείρημα της μίας ζωής, της σύντομης αλλά και της μακριάς, έχουν γραφεί τόνοι μελάνης. Νιώθω, όμως, ότι λίγοι είναι αυτοί που συνειδητοποιούν το "ταβάνι" που έχουμε όλοι σε αυτά που ευχόμαστε για εμάς. Πολλές φορές αυτά που ευχόμαστε να μας συμβούν δεν πρέπει να μας συμβούν. Ή δεν κάνουν πραγματικά για εμάς. Ή δεν τα αξίζουμε, γιατί δεν κοπιάσαμε πραγματικά. Ή δεν έχουμε προετοιμάσει το έδαφος να έρθουν, ή απλά είναι ευχές που μόνο στον αέρα μένουν. Δεν μιλώ για την ευχή να είμαστε υγιείς. Άλλωστε, αυτή είναι η μόνη ευχή που δεν σε στέλνει στο γραφείο του ψυχοθεραπευτή. Μιλώ για τις άλλες, αυτές που μας κάνουν νευρωτικούς, εύθραυστους, παράλογους, συμπαθητικούς, τέρατα, αλαζόνες, κυνικούς, πεινασμένους, μόνους, παιδιά. Μιλώ για τις ευχές που θα άκουγε αυτός ο μικρός-τεράστιος Θεός -εάν υπήρχε- μέρες που είναι, και θα γέλαγε με την καρδιά του, γιατί θα διαπίστωνε πόσο όμοιοι και προβλέψιμοι είναι οι άνθρωποι μέσα στη μοναδικότητά τους. Όλοι μας θέλουμε να μας αγαπάνε, να μην είμαστε μόνοι, να τα καταφέρνουμε στη ζωή, να μείνουμε στην ιστορία, να έχουμε ύλη, να ξεχωρίζουμε, να ανταμειφθούμε, να γελάμε και να ερωτευόμαστε. Κατά βάθος όλοι μας θέλουμε να μας ξεχάσει ο θάνατος. Και όλοι μας, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο, θέλουμε όταν συμβούν αυτά, να έρθουν και άλλα, ακόμα πιο πολύ και πιο πολλά. Η απληστία είναι άλλωστε ένα από τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα, και κεντρικό ζήτημα στο δυτικό πολιτισμό. Χωρίς να θέλω να αποδώσω ευθύνες ή να ενοχοποιήσω τις επιθυμίες, ακόμα και εάν με άπληστο τρόπο απαιτούνται, σκέφτομαι τον τρόπο. Τον τρόπο που θα καταφέρει ο καθένας από μας να πραγματοποιήσει τις κάθε λογής επιθυμίες του και να παραμείνει λειτουργικός στη ζωή του. Γιατί το ζήτημα δεν είναι να διαλυθούμε. Είναι να σταθούμε όρθιοι για να απολαύσουμε όλα όσα θα συμβούν. Ο τρόπος ίσως είναι οξύμωρος. Εάν αντιληφθούμε το πραγματικό μας μέγεθος, μπορεί να κατορθώσουμε να προσεγγίσουμε τις επιθυμίες μας από άλλη οδό. Εάν δηλαδή συνειδητοποιήσουμε ότι θέλουμε να γίνουμε διάσημοι συγγραφείς για παράδειγμα και μας λείπει αυτό το σπάνιο ταλέντο, μπορεί να οδηγηθούμε στη φήμη από την πολύ και κοπιαστική δουλειά. Ή εάν επιθυμούμε τον έρωτα ενός άνδρα ή μιας γυναίκα που μας γυρνά την πλάτη και έχουμε νιώσει πόσο πολύ τον/τη θέλουμε, αντί να κλαίμε τη μοίρα μας, ίσως είναι η ώρα να βγούμε εκεί έξω και να δώσουμε κάθε δυνατή μάχη για να τον/την κατακτήσουμε, χωρίς να σκεφτόμαστε ότι πέφτουμε στα μάτια του/της, ή χάνουμε τον εγωισμό μας. Το ίδιο ισχύει για τις δουλειές που χάσαμε, για όσα νιώθουμε ότι μας στέρησαν. Κανείς άλλος, εκτός από το προσωπικό "ταβάνι" του καθενός δεν μπορεί να μας στερήσει κάτι. Ας πάψουμε να κλαίμε για το πόσο άδικος είναι ο κόσμος. Δεν είμαστε όλοι φτιαγμένοι για όλα, αλλά είμαστε σίγουρα φτιαγμένοι για κάτι. Νομίζω ότι ως λαός χανόμαστε στα copy paste όνειρα. Και το 2012 ήταν μια χρονιά που κατόρθωσε να κάνει delete σε αρκετά από αυτά. Ας σκεφτούμε πραγματικά, ο καθένας με ειλικρίνεια απέναντι στον καθρέφτη του, για αυτά που θέλει και ας επικεντρωθούμε με λύσσα και μανία στην επιδίωξή τους. Άλλωστε, θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία. Αν είναι λοιπόν να πέσουμε στη μάχη για κάτι, ας είναι για τις επιθυμίες μας. Το 2013 μπορεί και να είναι η χρονιά μας.
3.12.2012
Είμαστε καταδικασμένοι να αποτύχουμε ως κοινωνία, εάν συνεχίσουμε το δρόμο της έκπτωσης και του κυνισμού. Σε αυτό έχουν μερίδιο όλοι. Όχι μόνον οι πολιτικοί, οι δημοσιογράφοι και οι αξιωματούχοι, επαγγελματίες του συμβιβασμού και της αφυδάτωσης, αλλά και οι δάσκαλοι. Κάθε είδους. Βάλαμε την ψυχολογία στα ιδιωτικά θεραπευτικά γραφεία και τη βγάλαμε από τις αίθουσες διδασκαλίας. Εκεί που χτίζεται η πρώτη σχέση υποστήριξης, μύησης, έρωτα και οράματος. Η πρώτη θεραπευτική σχέση μετά τους γονείς που ο καθένας έτυχε να έχει είναι η σχέση του παιδιού με το δάσκαλο. Ό,τι και εάν του διδάσκει αυτός. Από τη βασική εκπαίδευση μέχρι τον αθλητισμό, τα καλλιτεχνικά εργαστήρια, τον προσκοπισμό, το χορό, ο δάσκαλος πρέπει να διαθέτει μερικά βασικά χαρακτηριστικά. Να είναι γενναιόδωρος, επεξεργασμένος και καλλιεργημένος σαν άνθρωπος, να αγαπά αυτό που κάνει, να μην κάνει εκπτώσεις, να έχει υπομονή και κυρίως, να διαθέτει όραμα για τα παιδιά που αναλαμβάνει. Όλα αυτά τα στοιχεία σήμερα δεν είναι προαπαιτούμενα για κάθε λογής άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, αλλά επαφιέμεθα στην τύχη του πού θα πέσει το παιδί μας. Η σχέση δάσκαλου και μαθητή πρέπει να είναι μια ιερή συνάντηση. Αφήνει βαθιά χαραγμένο στίγμα για όλη την υπόλοιπη ζωή. Δεν έχει σημασία τι είναι αυτό που μαθαίνεις, άλλωστε οι περισσότεροι το ξεχάσαμε γρήγορα. Σημασία έχει το πρόσωπο και η ατμόσφαιρα που διαμορφώνει. Κάτι που η σημερινή εκπαίδευση το έχει απολέσει. Με το λαϊκισμό της απλοποίησης, της εξομοίωσης και της ελαχιστοποίησης των προσόντων, δημιουργήσαμε ένα ευρύτερο εκπαιδευτικό σύστημα από ωρολόγια προγράμματα και ύλες και όχι ψυχές, ταλέντα, ανάγκες. Οι δάσκαλοι πρέπει να είναι οι πρώτοι ψυχολόγοι της ζωής των ανθρώπων. Πρέπει να εκπαιδεύονται, να στηρίζονται, να βοηθούνται για αυτό το δύσκολο έργο. Διότι η ζημιά που μπορούν να κάνουν είναι ανεπανόρθωτη, και το δώρο εάν είναι ψυχικά ανώτεροι ανεκτίμητο. Ο καθένας από εμάς έχει πολλές αναμνήσεις από διάφορους δασκάλους που πέρασαν από τη ζωή μας. Οι περισσότεροι πέρασαν και δεν άγγιξαν. Άλλοι μας πλήγωσαν, μας ματαίωσαν. Υπάρχει όμως και εκείνος ο δάσκαλος που κατάφερε να μας "διαβάσει". Θυμάμαι σε ηλικία 6 ετών, είχα προχωρήσει ήδη στις τάξεις του κλασικού μπαλέτου και με είχαν επιλέξει για μια παράσταση με μεγαλύτερα παιδιά, να ανεβαίνω μόνη μου στη σκηνή. Ενώ οι πρόβες στη σχολή έδειχναν ότι διέθετα τις ικανότητες να αντεπεξέλθω σε εκείνο το πρώιμο βάρος, λίγο πριν έρθει η παράσταση άρχισα να ξεχνώ τη χορογραφία. Ο πανικός που με κυρίευσε ήταν τέτοιος που δήλωσα στη μητέρα μου ότι θα σταματήσω το μπαλέτο. Η δασκάλα μου δεν μπορούσε να το πιστέψει αυτό από εμένα. Με είχε διαλέξει και είχε εμπιστοσύνη στο κριτήριό της. Τότε, διαισθάνθηκε το άγχος μου και έτσι ερμήνευσε την απώλεια μνήμης μου. Μου είπε, λοιπόν, ότι η χορογραφία έχει απλοποιηθεί και τη στιγμή της παράστασης αυτή θα είναι στην πρώτη σειρά και θα μου δείχνει με τα χέρια της τι να κάνω. Το άγχος μου μετριάστηκε γιατί αισθάνθηκα ότι δεν είμαι μόνη μου. Και ως εκ θαύματος την ώρα της παράστασης ήταν λίγες οι στιγμές που κοίταξα κάτω την κα Μπάρμπαρα.
Επαγγελματίας μπαλαρίνα δεν έγινα. Αλλά θυμάμαι ακόμα μετά από τριάντα χρόνια αυτή την αγέρωχη γυναίκα για πολλά πράγματα. Όπως θέλω να ξεχάσω διάφορους φιλολόγους, νηπιαγωγούς, μαθηματικούς που μου έκαναν τη ζωή δύσκολη.
Φοβάμαι σε τι δάσκαλο θα πέσει η κόρη μου. Από την άλλη θέλω να συνεχίσω να πιστεύω στους θεσμούς. Γιατί θέλω να βρεθεί και για εκείνη αυτό το χέρι που από κάτω από τη σκηνή θα την κρατήσει τη στιγμή που θα νιώθει ότι πέφτει.
Επαγγελματίας μπαλαρίνα δεν έγινα. Αλλά θυμάμαι ακόμα μετά από τριάντα χρόνια αυτή την αγέρωχη γυναίκα για πολλά πράγματα. Όπως θέλω να ξεχάσω διάφορους φιλολόγους, νηπιαγωγούς, μαθηματικούς που μου έκαναν τη ζωή δύσκολη.
Φοβάμαι σε τι δάσκαλο θα πέσει η κόρη μου. Από την άλλη θέλω να συνεχίσω να πιστεύω στους θεσμούς. Γιατί θέλω να βρεθεί και για εκείνη αυτό το χέρι που από κάτω από τη σκηνή θα την κρατήσει τη στιγμή που θα νιώθει ότι πέφτει.
27.11.2012
Άκουσα το Σάββατο στο TEdX Athens, σε αυτή την υπέροχη διοργάνωση, τον Δανό κ. Ράσμουσεν που έφτιαξε μαζί με τον αδερφό του τους Google Maps σε μια εποχή που η κρίση είχε επηρεάσει τη Silicon Valley, ο ίδιος είχε απολυθεί και τα χρήματα που είχε στην τσέπη του ήταν ελάχιστα. Ξεκίνησε, λοιπόν, τους χάρτες από την προσωπική του ανάγκη να βρει στην κυριολεξία κατεύθυνση, γιατί όπως χαριτολογώντας μοιράστηκε με το ακροατήριο του TEdX, δεν μπορεί να πάει ούτε στην τουαλέτα του σπιτιού του χωρίς χάρτη. Και τα κατάφερε. Δημιούργησε κάτι που δεν υπήρχε μέχρις εκείνη τη στιγμή, και ο ίδιος κατέκτησε την προσωπική του κορυφή. Όταν μιλούσε, σκεφτόμουν παράλληλα τις αδυναμίες που έχει ο κάθε άνθρωπος και τις κρύβει μεθοδικά. Εγώ για παράδειγμα, για χρόνια κωλυσιεργούσα τη δημιουργία αυτού του blog, γιατί τα τεχνικά μου φαίνονταν κινέζικα. Παρόλο που ακόμα μου φαίνονται, να φανταστείτε ότι δεν έχω ενεργοποιήσει από άγνοια κάτι διαφημιστικά στην google, παρόλο που τα έχω πληρώσει, εντούτοις μια ημέρα σχεδόν θλιμμένη το έστησα αυτό το πραγματάκι. Σιγά το πράγμα, θα έλεγε κάποιος, αλλά για μένα που θεωρούσα τον εαυτό μου άχρηστο, είναι κάτι.
Όλοι μας έχουμε αχίλλειο πτέρνα. Όχι μόνο στις ικανότητες, αλλά και στις ψυχικές δυνατότητες. Άλλος νιώθει απόρριψη, άλλος ζηλεύει και το κρύβει, κάποιος άλλος δεν ικανοποιείται ερωτικά και δεν το λέει στο/η σύντροφό του. Ή και άλλοι γενικά δεν ζητούν ποτέ βοήθεια, γιατί κάποιος τους είπε ότι η βοήθεια είναι για τους αδύναμους. Η δύναμη δεν είναι κάτι έξω από εμάς, κάτι που δεν λυγίζει ποτέ. Ο πραγματικά δυνατός είναι φτιαγμένος από ένα γερό κράμα αδυναμιών, όπως και ο ευαίσθητος έχει τεταμένες τις αισθήσεις του για να καταλαβαίνει τον κόσμο. Κανένας δεν είναι, ή δεν κάνει τα πάντα. Ίσα-ίσα που ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα χωρούσε στη χορεία των ανθρώπων. Χρειαζόμαστε τις ελλείψεις μας, τις αδυναμίες, τα ελαττώματά μας, τις πίκρες μας, τη θλίψη μας, τους εγωισμούς μας. Είναι και αυτά ο πλούτος μας. Δεν πρέπει να τα θάβουμε. Από την άλλη, όμως, πρέπει να σκεφτόμαστε πάνω σε αυτά. Να τα δούμε σαν ευκαιρία δράσης. Ο καθένας όπου, όπως και με όποιον τρόπο μπορεί. Ας αντιστρέψουμε το παιχνίδι. Αντί να μιλάμε για ικανότητες, ας αρχίσουμε να μιλάμε για αδυναμίες. Για τις αδυναμίες εκείνες που μας κινητοποίησαν να βρεθούμε μέχρις εδώ. Και συνεχίζουν να μας κινητοποιούν, γιατί έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε. Ας είναι, λοιπόν, οι αδυναμίες μας το κάλεσμά μας για νέες περιπέτειες στη ζωή!
Όλοι μας έχουμε αχίλλειο πτέρνα. Όχι μόνο στις ικανότητες, αλλά και στις ψυχικές δυνατότητες. Άλλος νιώθει απόρριψη, άλλος ζηλεύει και το κρύβει, κάποιος άλλος δεν ικανοποιείται ερωτικά και δεν το λέει στο/η σύντροφό του. Ή και άλλοι γενικά δεν ζητούν ποτέ βοήθεια, γιατί κάποιος τους είπε ότι η βοήθεια είναι για τους αδύναμους. Η δύναμη δεν είναι κάτι έξω από εμάς, κάτι που δεν λυγίζει ποτέ. Ο πραγματικά δυνατός είναι φτιαγμένος από ένα γερό κράμα αδυναμιών, όπως και ο ευαίσθητος έχει τεταμένες τις αισθήσεις του για να καταλαβαίνει τον κόσμο. Κανένας δεν είναι, ή δεν κάνει τα πάντα. Ίσα-ίσα που ένας τέτοιος άνθρωπος δεν θα χωρούσε στη χορεία των ανθρώπων. Χρειαζόμαστε τις ελλείψεις μας, τις αδυναμίες, τα ελαττώματά μας, τις πίκρες μας, τη θλίψη μας, τους εγωισμούς μας. Είναι και αυτά ο πλούτος μας. Δεν πρέπει να τα θάβουμε. Από την άλλη, όμως, πρέπει να σκεφτόμαστε πάνω σε αυτά. Να τα δούμε σαν ευκαιρία δράσης. Ο καθένας όπου, όπως και με όποιον τρόπο μπορεί. Ας αντιστρέψουμε το παιχνίδι. Αντί να μιλάμε για ικανότητες, ας αρχίσουμε να μιλάμε για αδυναμίες. Για τις αδυναμίες εκείνες που μας κινητοποίησαν να βρεθούμε μέχρις εδώ. Και συνεχίζουν να μας κινητοποιούν, γιατί έχουμε ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουμε. Ας είναι, λοιπόν, οι αδυναμίες μας το κάλεσμά μας για νέες περιπέτειες στη ζωή!
16.11.2012
Άκουγα προχθές μια παρέα να μιλάει για τις ομορφιές της ελληνικής φύσης. Περιπατητές, φυσιολάτρεις, ορειβάτες μιλούσαν για τον παράδεισο που έχει μείνει ακέραιος για αυτούς εν μέσω κρίσης. Μιλούσαν με τέτοιο ζήλο που σκέφτηκα αυθόρμητα ότι για αυτούς η ζωή έχει άλλο ρυθμό και άλλη επικαιρότητα, από αυτή που εκπέμπουν τα ΜΜΕ.
Σκέφτηκα τότε το δικό μου παράδεισο. Τα βιβλία. Στραμμένη από μικρή στα νοήματα κάτω από τις λέξεις, έφτιαξα έναν δικό μου κόσμο, ο οποίος ευτυχώς παραμένει και αυτός ανέπαφος μέσα στην κρίση. Εκεί επιστρέφω αλλά και εκεί αναζητώ το νόημα της δικής μου ζωής και την ομορφιά των ανθρώπων που δεν γνώρισα και των ιδεών που δεν γέννησα αλλά μοιράστηκα.
Υπάρχουν είτε έξω μας είτε μέσα μας όλα εκείνα που αγαπήσαμε μια φορά και παραμένουν πιστοί σύντροφοι άσχετα με το ΔΝΤ, τη Χρυσή Αυγή και όλα όσα θλιβερά συμβαίνουν. Υπάρχει πάντα αυτό το παράλληλο σύμπαν που λειτουργεί σαν κουκούλι στα δύσκολα, σαν το χέρι της μαμάς ή της γιαγιάς που κρατήσαμε μικρά για να αποκοιμηθούμε.
Με την ίδια λογική, η κόλαση είναι μέσα μας και έξω από εμάς, εάν επιλέξουμε να εστιάσουμε σε αυτή. Η δυστυχία και όλα μας τα προβλήματα προϋπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν με ένταση ή όχι. Δεν δημιουργήθηκαν σήμερα. Δεν φταίει για όλα το απότομο ξύπνημα από το λήθαργο. Και είναι άδικο να χρεώνουμε σε αυτή τη νεόκοπη χήρα, που λέγεται κρίση, την αδυναμία μας να ερωτευτούμε, τους φίλους που χάσαμε, τις κακές επιλογές συντρόφων, τη σπατάλη μας, τα δάνεια που δεν θα μπορούσαμε έτσι και αλλιώς να ξεχρεώσουμε, την αλαζονεία μας, το ναρκισσισμό μας.
Ξύπνιοι πια, μπορούμε να εστιάσουμε στα όμορφα που συνεχίζουν και χωρίς χρήματα να υπάρχουν. Να πάψουμε να μιζεριάζουμε και να αναλάβουμε δράση. Διάολε, είναι η ζωή μας. Και είναι μια και έξω.
Σκέφτηκα τότε το δικό μου παράδεισο. Τα βιβλία. Στραμμένη από μικρή στα νοήματα κάτω από τις λέξεις, έφτιαξα έναν δικό μου κόσμο, ο οποίος ευτυχώς παραμένει και αυτός ανέπαφος μέσα στην κρίση. Εκεί επιστρέφω αλλά και εκεί αναζητώ το νόημα της δικής μου ζωής και την ομορφιά των ανθρώπων που δεν γνώρισα και των ιδεών που δεν γέννησα αλλά μοιράστηκα.
Υπάρχουν είτε έξω μας είτε μέσα μας όλα εκείνα που αγαπήσαμε μια φορά και παραμένουν πιστοί σύντροφοι άσχετα με το ΔΝΤ, τη Χρυσή Αυγή και όλα όσα θλιβερά συμβαίνουν. Υπάρχει πάντα αυτό το παράλληλο σύμπαν που λειτουργεί σαν κουκούλι στα δύσκολα, σαν το χέρι της μαμάς ή της γιαγιάς που κρατήσαμε μικρά για να αποκοιμηθούμε.
Με την ίδια λογική, η κόλαση είναι μέσα μας και έξω από εμάς, εάν επιλέξουμε να εστιάσουμε σε αυτή. Η δυστυχία και όλα μας τα προβλήματα προϋπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν με ένταση ή όχι. Δεν δημιουργήθηκαν σήμερα. Δεν φταίει για όλα το απότομο ξύπνημα από το λήθαργο. Και είναι άδικο να χρεώνουμε σε αυτή τη νεόκοπη χήρα, που λέγεται κρίση, την αδυναμία μας να ερωτευτούμε, τους φίλους που χάσαμε, τις κακές επιλογές συντρόφων, τη σπατάλη μας, τα δάνεια που δεν θα μπορούσαμε έτσι και αλλιώς να ξεχρεώσουμε, την αλαζονεία μας, το ναρκισσισμό μας.
Ξύπνιοι πια, μπορούμε να εστιάσουμε στα όμορφα που συνεχίζουν και χωρίς χρήματα να υπάρχουν. Να πάψουμε να μιζεριάζουμε και να αναλάβουμε δράση. Διάολε, είναι η ζωή μας. Και είναι μια και έξω.
5.11.2012
Οι νευρωτικοί βασανίζονται από τις αναμνήσεις τους, έλεγε ο Freud. Και σήμερα περισσότερο από ποτέ, όλοι νιώθουμε ότι σε πολλούς τομείς οι αναμνήσεις μας είναι ό,τι καλύτερο είχαμε σε αυτήν τη ζωή. Η εξιδανίκευση σε μια εποχή φτώχειας πάντα λειτουργεί σαν την πιο σαγηνευτική ύπαρξη μέσα στο μισοσκόταδο. Σου επιβάλλει την ύπαρξή της, σε καθυποτάσσει, σε κάνει έρμαιο του παρελθόντος σου, διψασμένο παιδί σε μια αλάνα χωρίς περιορισμούς. Είναι επικίνδυνο σήμερα το παρελθόν. Είναι πιο θελκτικό. Πιο σαφές, πιο γνώριμο. Όλοι θα θέλαμε να έχουμε τη ζωή που είχαμε, και ας μην την αναγνωρίζαμε τότε ως τόσο σημαντική. Δεν είναι μόνο τα χρήματα που χάθηκαν. Είναι κυρίως οι προοπτικές. Η αναμονή του "Γκοντό". Παρόλο που το παρόν τρέχει με τις δικές του ταχύτητες. Έχει και αυτό ταυτότητα και θα καταχωριστεί άμεσα ως μια σημαντική περίοδος. Γιατί πάσχουμε. Και οι πάσχοντες πάντοτε κάτι αφήνουν στο διηνεκές από το τραύμα τους. Ως ελπίδα. Ως ίαση. Ως πτώση.
Είναι σαφές ότι και σήμερα οργώνουμε σε αυτή την κακοτράχαλη γη. Παρόλο που δεν περιμένουμε άμεσα τα αποτελέσματα της σποράς. Είναι και αυτό μια άσκηση. Για εμάς που δεν χαλκευτήκαμε στην υπομονή. Στη δουλειά χωρίς άμεσα αποτελέσματα. Μέσα μας. Όχι για κάποιον εργοδότη. Για τον εργοδότη των δικών μας επιθυμιών, των δικών μας ευθυνών. Σήμερα κάνουμε τα αδύνατα δυνατά για να μην ουρλιάξουμε. Να αντέξουμε την παράνοια του κόσμου και τη δική μας. Να της δώσουμε νόημα και να βγούμε πιο ισορροπημένοι. Και ύστερα να ξανακοιτάξουμε πίσω μας και οι αναμνήσεις της ζωής μας να γίνουν ένα ζεστό καλοκαιρινό αεράκι. Σε μια ζωή που συνεχίζει να αναπνέει όλες τις εποχές.
Είναι σαφές ότι και σήμερα οργώνουμε σε αυτή την κακοτράχαλη γη. Παρόλο που δεν περιμένουμε άμεσα τα αποτελέσματα της σποράς. Είναι και αυτό μια άσκηση. Για εμάς που δεν χαλκευτήκαμε στην υπομονή. Στη δουλειά χωρίς άμεσα αποτελέσματα. Μέσα μας. Όχι για κάποιον εργοδότη. Για τον εργοδότη των δικών μας επιθυμιών, των δικών μας ευθυνών. Σήμερα κάνουμε τα αδύνατα δυνατά για να μην ουρλιάξουμε. Να αντέξουμε την παράνοια του κόσμου και τη δική μας. Να της δώσουμε νόημα και να βγούμε πιο ισορροπημένοι. Και ύστερα να ξανακοιτάξουμε πίσω μας και οι αναμνήσεις της ζωής μας να γίνουν ένα ζεστό καλοκαιρινό αεράκι. Σε μια ζωή που συνεχίζει να αναπνέει όλες τις εποχές.
17.10.2012
Αγαπημένο μου ημερολόγιο, αυτό το κείμενο το αφιερώνω στις νέες μαμάδες που βρίσκονται στις ηλικίες από 30-40 ετών.
Είμαι πλέον σίγουρη ότι η κρίση επηρεάζει τις γυναίκες πιο πολύ από τον καθένα. Ιδίως όσες γεννήθηκαν τη δεκαετία του '70 και μπολιάστηκαν με όνειρα και φιλοδοξίες από τις δικές τους μαμάδες. Σήμερα βρίσκονται πολλές από αυτές άνεργες, με μικρά παιδιά, κλεισμένες στο σπίτι, χωρίς να ξέρουν τον τρόπο να διαχειριστούν αυτή την κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
Η ψυχανάλυση πιστεύει ότι η κάθε γενιά διορθώνει τα λάθη της προηγούμενης και λειτουργεί ως γέφυρα για την επόμενη. Αρκεί φυσικά να συνειδητοποιήσεις το ρόλο και την αποστολή σου, για να μην καείς.
Τούτη εδώ η γενιά γυναικών "ανδρώθηκε". Με χειραφέτηση, άποψη από νωρίς, καλές σπουδές που τράβηξαν σε μάκρος, σεξουαλική απελευθέρωση, χρήματα και επαγγελματική ανέλιξη. Τούτη η γενιά "ανδρώθηκε" από μαμάδες που υπηρέτησαν καλά το σκοπό τους για τους δικούς τους ομολογημένους και ανομολόγητους λόγους. Πίστεψαν ότι οι κόρες τους πρέπει πάνω από όλα να είναι ανεξάρτητες. Και δικαίως. Να μην έχουν ανάγκη κανέναν σύζυγο για να τις διαφεντεύει. Πίστεψαν στη μόρφωση, στην εκπαίδευση, στα ταξίδια, στην εναλλαγή των ερωτικών συντρόφων, για να μην παντρευτούν άπειρες και το μετανιώσουν. Ακόμα και η μητρότητα ήταν μια φάση στη ζωή των κοριτσιών τους που δεν έπρεπε να έρθει νωρίς... για να χαρούν. Στην Ελλάδα των προηγούμενων δεκαετιών όλα φαίνονταν ότι θα πηγαίνουν συνέχεια προς τα πάνω. Τα οδυνηρά πισωγυρίσματα ανήκαν στο παρελθόν. Ανήκαν στη γενιά των γιαγιάδων η οποία με σκληρό τρόπο αναγκάστηκε να επιβιώσει με το να επανεφεύρει τον εαυτό της για να αναθρέψει τις επόμενες γενιές.
Πολύ φοβάμαι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια τέτοια εποχή. Σε μια εποχή όπου τα μαθήματα που πήραμε από τις μαμάδες πρέπει λίγο να τα αφήσουμε στην άκρη. Να θυμηθούμε τις αφηγήσεις των γιαγιάδων. Να μη δούμε την κρίση σαν μια προσωπική ήττα, ότι κάτι δεν κάναμε σωστά, ή ως ανάμνηση ενός περασμένου μεγαλείου, αλλά σαν μια ευκαιρία να αναδειχθούμε ως γενιά σε ιστορική περίοδο. Δεν είναι ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ούτε ο Εμφύλιος που αναβιώνουν φυσικά, αλλά πρόκειται για μια εποχή όπου καλούμαστε να στηρίξουμε τον εαυτό μας, τα παιδιά μας, το σπίτι μας με τρόπο που μέχρι τώρα αγνοούσαμε.
Μπορεί οι περισσότερες από εμάς να μην ξέρουμε κέντημα, ούτε καν να ανοίγουμε φύλλο, αλλά ίσως ξέρουμε περισσότερο από τον καθένα ότι χρειάζεται να βρούμε εσωτερικά στηρίγματα για να αντέξουμε. Η κατάθλιψη δεν είναι επιλογή, ιδίως όταν έχεις παιδιά να μεγαλώσεις.
Επιλογή, όμως, είναι η αλλαγή πλεύσης. Η μη αδράνεια. Η χαρά μέσα από μικρές καθημερινές απολαύσεις. Οι μικρές κοινότητες. Η νοηματοδότηση της προσωπικής πορείας μέσα από δρόμους που η καθεμιά μας μπορεί να είχε και να μη φανταζόταν. Η υπερηφάνεια μιας νέας μικρής ή μεγάλης κατάκτησης. Το παράδειγμα που θα δημιουργήσουμε στα δικά μας παιδιά.
Ξέρω από πρώτο χέρι ότι τίποτα από αυτά δεν είναι εύκολο. Αλλά ίσως είναι η αποστολή μας να μη διανύσουμε εύκολο δρόμο...
Η ψυχανάλυση πιστεύει ότι η κάθε γενιά διορθώνει τα λάθη της προηγούμενης και λειτουργεί ως γέφυρα για την επόμενη. Αρκεί φυσικά να συνειδητοποιήσεις το ρόλο και την αποστολή σου, για να μην καείς.
Τούτη εδώ η γενιά γυναικών "ανδρώθηκε". Με χειραφέτηση, άποψη από νωρίς, καλές σπουδές που τράβηξαν σε μάκρος, σεξουαλική απελευθέρωση, χρήματα και επαγγελματική ανέλιξη. Τούτη η γενιά "ανδρώθηκε" από μαμάδες που υπηρέτησαν καλά το σκοπό τους για τους δικούς τους ομολογημένους και ανομολόγητους λόγους. Πίστεψαν ότι οι κόρες τους πρέπει πάνω από όλα να είναι ανεξάρτητες. Και δικαίως. Να μην έχουν ανάγκη κανέναν σύζυγο για να τις διαφεντεύει. Πίστεψαν στη μόρφωση, στην εκπαίδευση, στα ταξίδια, στην εναλλαγή των ερωτικών συντρόφων, για να μην παντρευτούν άπειρες και το μετανιώσουν. Ακόμα και η μητρότητα ήταν μια φάση στη ζωή των κοριτσιών τους που δεν έπρεπε να έρθει νωρίς... για να χαρούν. Στην Ελλάδα των προηγούμενων δεκαετιών όλα φαίνονταν ότι θα πηγαίνουν συνέχεια προς τα πάνω. Τα οδυνηρά πισωγυρίσματα ανήκαν στο παρελθόν. Ανήκαν στη γενιά των γιαγιάδων η οποία με σκληρό τρόπο αναγκάστηκε να επιβιώσει με το να επανεφεύρει τον εαυτό της για να αναθρέψει τις επόμενες γενιές.
Πολύ φοβάμαι ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια τέτοια εποχή. Σε μια εποχή όπου τα μαθήματα που πήραμε από τις μαμάδες πρέπει λίγο να τα αφήσουμε στην άκρη. Να θυμηθούμε τις αφηγήσεις των γιαγιάδων. Να μη δούμε την κρίση σαν μια προσωπική ήττα, ότι κάτι δεν κάναμε σωστά, ή ως ανάμνηση ενός περασμένου μεγαλείου, αλλά σαν μια ευκαιρία να αναδειχθούμε ως γενιά σε ιστορική περίοδο. Δεν είναι ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, ούτε ο Εμφύλιος που αναβιώνουν φυσικά, αλλά πρόκειται για μια εποχή όπου καλούμαστε να στηρίξουμε τον εαυτό μας, τα παιδιά μας, το σπίτι μας με τρόπο που μέχρι τώρα αγνοούσαμε.
Μπορεί οι περισσότερες από εμάς να μην ξέρουμε κέντημα, ούτε καν να ανοίγουμε φύλλο, αλλά ίσως ξέρουμε περισσότερο από τον καθένα ότι χρειάζεται να βρούμε εσωτερικά στηρίγματα για να αντέξουμε. Η κατάθλιψη δεν είναι επιλογή, ιδίως όταν έχεις παιδιά να μεγαλώσεις.
Επιλογή, όμως, είναι η αλλαγή πλεύσης. Η μη αδράνεια. Η χαρά μέσα από μικρές καθημερινές απολαύσεις. Οι μικρές κοινότητες. Η νοηματοδότηση της προσωπικής πορείας μέσα από δρόμους που η καθεμιά μας μπορεί να είχε και να μη φανταζόταν. Η υπερηφάνεια μιας νέας μικρής ή μεγάλης κατάκτησης. Το παράδειγμα που θα δημιουργήσουμε στα δικά μας παιδιά.
Ξέρω από πρώτο χέρι ότι τίποτα από αυτά δεν είναι εύκολο. Αλλά ίσως είναι η αποστολή μας να μη διανύσουμε εύκολο δρόμο...
4.10.2012
Αγαπημένο μου ημερολόγιο,
Ίσως το μεγαλύτερο ανθρώπινο επίτευγμα να είναι ο βραδινός ύπνος. Όσο και να φαίνεται τραβηγμένο σαν σκέψη, εάν αναλογιστούμε τα αναπτυξιακά στάδια θα δούμε ότι ο ύπνος είναι το μοναδικό δώρο στη ζωή ενός ανθρώπου που μπορεί να μην του χαριστεί ποτέ. Από την πρώτη στιγμή που γεννιόμαστε αγωνιούμε, χωρίς να το έχουμε σε εκείνη τη φάση συνειδητοποιήσει, να συμφιλιωθούμε με την ώρα που θα βρισκόμαστε εμείς και η συνείδησή μας. Μόνοι, ξαπλωμένοι σε ένα μικρό κρεβατάκι μεταφέρουμε στο λευκό μας στρώμα όλες τις αγωνίες τούτου του μάταιου κόσμου τον οποίον μόλις και μετά βίας γνωρίζουμε. Άγχη επιβίωσης, μητρικές ανάγκες, αποστέρηση, μοναξιά, είναι μόνο μερικές από τις αγωνίες του βρέφους. Και όλα βγαίνουν στον ύπνο. Όλες οι υπόλοιπες αναπτυξιακές αλλαγές, από τη συγκράτηση των ούρων και των κοπράνων, την απαλλαγή από την πιπίλα, το περπάτημα ή τη μάσηση, τα κατακτάμε και με αυτά πορευόμαστε μέχρι βαθύτατο γήρας. Ο ύπνος, όμως, ποτέ δεν θεωρείται δεδομένος.
Σκεφτείτε την περίοδο της εφηβείας, ποιος είναι αυτός που χάνεται πρώτος μπροστά στο πρώτο σκίρτημα του έρωτα; Ποιος είναι αυτός που γίνεται ανήσυχος από το άγχος της επίδοσης στα δύσκολα μαθητικά χρόνια;
Ή ακόμα στην ενήλικη ζωή, κοιτάξτε γύρω σας και δείτε πόσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα αυπνίας. Η νύχτα από την πρώτη στιγμή που ερχόμαστε στη ζωή μέχρι το τέλος αυτού του ταξιδιού αποτελεί μια μυστηριώδη ζώνη, όπου ερχόμαστε σε επαφή με όλα τα μύχια της ψυχής μας. Ξαπλωμένοι ανάσκελα, μπρούμυτα ή σε εμβρυακή στάση χάνουμε την πρωινή μας ταυτότητα και γινόμαστε οι φόβοι και οι επιθυμίες μας. Όσο πιο έντονα και βασανιστικά είναι αυτά, όσο πιο νευρικοί, νευρωτικοί και πανικοβλημένοι είμαστε, όσο πιο ακάλυπτες είναι οι πρώιμες μητρικές μας ανάγκες τόσο ο ύπνος μας θα γίνεται σπασμωδικός, διακεκομμένος, βασανιστικός. Δυστυχώς, όλοι έχουμε να αφηγηθούμε μια τέτοια εμπειρία. Λες και ξυπνάει η συνείδησή μας και ζητά εκδίκηση. Και ως διά μαγείας, ο χρόνος της νύχτας μετράει πιο αργά, πιο σαδιστικά, σαν κινέζικο μαρτύριο. Οι ειδικοί λένε ότι το πρώτο πράγμα που αισθάνεται το έμβρυο δεν είναι ο φόβος του θανάτου, αλλά ο φόβος της μοναξιάς. Η αγωνία να μη μείνει μόνο επηρεάζει τη μοναχική διαδικασία του βυθίσματος στο μικρό θάνατο, που είναι ο ύπνος. Ίσως αυτή η αγωνία να επηρεάζει και τους ενήλικες. Τη νύχτα ίσως ξυπνάει αυτό το ουρλιαχτό της ανάγκης για συμπόρευση, για συμφιλίωση, για ένωση.
Ζούμε εποχές όπου ο ύπνος έχει χαθεί από πολλούς συνανθρώπους μας. Η κρίση δημιουργεί τόσο μεγάλο άγχος που σίγουρα επηρεάζει τις σκέψεις τη νύχτα. Ίσως, όμως, αυτό να μην οφείλεται στα αντικειμενικά προβλήματα, στην έλλειψη εργασίας και προοπτικής, αλλά στο αίσθημα που γιγαντώνεται μέσα μας ότι ο καθένας τελικά είναι απελπιστικά μόνος του. Αυτή η αποξένωση και ο ατομοκεντρισμός κάνουν την κρίση ολέθρια. Και αυτός ο φόβος δεν ταράζει μόνο τον ύπνο, ταράζει όλη την ανθρώπινη ύπαρξη και μας αφορά όλους.
Είτε έχουμε δουλειά είτε όχι. Είτε έχουμε αυπνίες είτε ανήκουμε στους ευλογημένους της νύχτας.
Σκεφτείτε την περίοδο της εφηβείας, ποιος είναι αυτός που χάνεται πρώτος μπροστά στο πρώτο σκίρτημα του έρωτα; Ποιος είναι αυτός που γίνεται ανήσυχος από το άγχος της επίδοσης στα δύσκολα μαθητικά χρόνια;
Ή ακόμα στην ενήλικη ζωή, κοιτάξτε γύρω σας και δείτε πόσοι άνθρωποι αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα αυπνίας. Η νύχτα από την πρώτη στιγμή που ερχόμαστε στη ζωή μέχρι το τέλος αυτού του ταξιδιού αποτελεί μια μυστηριώδη ζώνη, όπου ερχόμαστε σε επαφή με όλα τα μύχια της ψυχής μας. Ξαπλωμένοι ανάσκελα, μπρούμυτα ή σε εμβρυακή στάση χάνουμε την πρωινή μας ταυτότητα και γινόμαστε οι φόβοι και οι επιθυμίες μας. Όσο πιο έντονα και βασανιστικά είναι αυτά, όσο πιο νευρικοί, νευρωτικοί και πανικοβλημένοι είμαστε, όσο πιο ακάλυπτες είναι οι πρώιμες μητρικές μας ανάγκες τόσο ο ύπνος μας θα γίνεται σπασμωδικός, διακεκομμένος, βασανιστικός. Δυστυχώς, όλοι έχουμε να αφηγηθούμε μια τέτοια εμπειρία. Λες και ξυπνάει η συνείδησή μας και ζητά εκδίκηση. Και ως διά μαγείας, ο χρόνος της νύχτας μετράει πιο αργά, πιο σαδιστικά, σαν κινέζικο μαρτύριο. Οι ειδικοί λένε ότι το πρώτο πράγμα που αισθάνεται το έμβρυο δεν είναι ο φόβος του θανάτου, αλλά ο φόβος της μοναξιάς. Η αγωνία να μη μείνει μόνο επηρεάζει τη μοναχική διαδικασία του βυθίσματος στο μικρό θάνατο, που είναι ο ύπνος. Ίσως αυτή η αγωνία να επηρεάζει και τους ενήλικες. Τη νύχτα ίσως ξυπνάει αυτό το ουρλιαχτό της ανάγκης για συμπόρευση, για συμφιλίωση, για ένωση.
Ζούμε εποχές όπου ο ύπνος έχει χαθεί από πολλούς συνανθρώπους μας. Η κρίση δημιουργεί τόσο μεγάλο άγχος που σίγουρα επηρεάζει τις σκέψεις τη νύχτα. Ίσως, όμως, αυτό να μην οφείλεται στα αντικειμενικά προβλήματα, στην έλλειψη εργασίας και προοπτικής, αλλά στο αίσθημα που γιγαντώνεται μέσα μας ότι ο καθένας τελικά είναι απελπιστικά μόνος του. Αυτή η αποξένωση και ο ατομοκεντρισμός κάνουν την κρίση ολέθρια. Και αυτός ο φόβος δεν ταράζει μόνο τον ύπνο, ταράζει όλη την ανθρώπινη ύπαρξη και μας αφορά όλους.
Είτε έχουμε δουλειά είτε όχι. Είτε έχουμε αυπνίες είτε ανήκουμε στους ευλογημένους της νύχτας.
20.09.2012
Αγαπημένο μου ημερολόγιο,
Η μοναξιά είναι η ίδια η κρίση. Τόσο καιρό μιλάμε για αριθμούς και ξεχνάμε τις ανθρώπινες ζωές. Τις ζωές των ανθρώπων που βιώθηκαν επιφανειακά ή σπαταλήθηκαν όπως σπαταλήθηκαν τα χρήματα. Νομίσματα τα χρήματα, νομίσματα και τα συναισθήματα. Προέρχονται από τη λέξη νομίζω. Επενδύουμε πάνω τους τη φαντασιακή διάσταση, την προβολή των αναγκών, ένα ψευδές μερικές φορές σύμπαν, ανάλογα με το πώς μεγαλώσαμε, ανάλογα από το πόσο μας αγάπησε η μάνα μας.
Ένας γνωστός Έλληνας ψυχαναλυτής όταν ξεκίνησε η κρίση, μου είπε ότι τώρα δυστυχώς θα φανούν οι τρύπες. Στην αρχή νόμιζα ότι αναφερόταν στο έλλειμμα του προϋπολογισμού ή των νοικοκυριών. Εκείνος όμως αναφερόταν στις τρύπες των επιλογών του καθένα. Στη ζωή που επέλεξε να ζει. Πόσο επηρεάζεται αυτή από τα spreads και τα δανεικά. Πόσο εξαρτημένη είναι η διάθεσή του από τα limit up και down.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ψυχολογία καθορίζει τις οικονομίες των χωρών. Είδατε πώς άλλαξαν στάση οι εταίροι μας μόλις ο νυν πρωθυπουργός διαβεβαίωσε ότι θα τηρήσει το πρόγραμμα. Ο ίδιος άνθρωπος που δεν εμπιστεύονταν μέχρι πριν από λίγο τώρα χαίρει αποδοχής γιατί το ψυχολογικό κλίμα έχει αλλάξει υπέρ μας σε διεθνές επίπεδο.
Έτσι και στην προσωπική ζωή του κάθε ανθρώπου η κρίση διαμορφώνει ένα δυσμενέστερο κλίμα όταν αυτός είναι μετέωρος. Η μοναξιά είναι μια κατάσταση που βιώνεται σαν φυλακή. Είναι η αδυναμία να γίνεις κατανοητός, να μοιραστείς, να αγαπήσεις και να εισπράξεις αγάπη. Η αγκαλιά μπορεί να είναι πιο θρεπτική από το γάλα της μάνας. Έτσι και τώρα το στέρεο συναισθηματικό περίβλημα σε χαλυβδώνει, σε κάνει μάχιμο, έχεις δυο μάτια έστω να καθρεφτίσεις την αγωνία σου.
Υπάρχουν άνθρωποι που δεν το θέλουν που είναι μόνοι. Έχουν προσπαθήσει για το αντίθετο. Οι τρύπες τους είναι μεγάλες, μπαίνουν νερά από παντού. Δεν φταίνε αυτοί για την οικογενειακή τους μοίρα. Είναι λαχείο να μεγαλώσεις με αγάπη. Άλλοι το έχουν, άλλοι όχι, όλοι όμως το δικαιούνται.
Είναι ευκαιρία να συνειδητοποιήσει ο καθένας από εμάς τις τρύπες του. Να μην τις γεμίσουμε με διαλυτικές ουσίες, αλλά με σκέψη, προσπάθεια και διάθεση ανατροπής, βελτίωσης της μοίρας στο παρόν.
Γιατί τα νομίσματα στην παρούσα φάση μπορεί να είναι κίβδηλα, τα συναισθήματα όμως όχι.
Ένας γνωστός Έλληνας ψυχαναλυτής όταν ξεκίνησε η κρίση, μου είπε ότι τώρα δυστυχώς θα φανούν οι τρύπες. Στην αρχή νόμιζα ότι αναφερόταν στο έλλειμμα του προϋπολογισμού ή των νοικοκυριών. Εκείνος όμως αναφερόταν στις τρύπες των επιλογών του καθένα. Στη ζωή που επέλεξε να ζει. Πόσο επηρεάζεται αυτή από τα spreads και τα δανεικά. Πόσο εξαρτημένη είναι η διάθεσή του από τα limit up και down.
Δεν είναι τυχαίο ότι η ψυχολογία καθορίζει τις οικονομίες των χωρών. Είδατε πώς άλλαξαν στάση οι εταίροι μας μόλις ο νυν πρωθυπουργός διαβεβαίωσε ότι θα τηρήσει το πρόγραμμα. Ο ίδιος άνθρωπος που δεν εμπιστεύονταν μέχρι πριν από λίγο τώρα χαίρει αποδοχής γιατί το ψυχολογικό κλίμα έχει αλλάξει υπέρ μας σε διεθνές επίπεδο.
Έτσι και στην προσωπική ζωή του κάθε ανθρώπου η κρίση διαμορφώνει ένα δυσμενέστερο κλίμα όταν αυτός είναι μετέωρος. Η μοναξιά είναι μια κατάσταση που βιώνεται σαν φυλακή. Είναι η αδυναμία να γίνεις κατανοητός, να μοιραστείς, να αγαπήσεις και να εισπράξεις αγάπη. Η αγκαλιά μπορεί να είναι πιο θρεπτική από το γάλα της μάνας. Έτσι και τώρα το στέρεο συναισθηματικό περίβλημα σε χαλυβδώνει, σε κάνει μάχιμο, έχεις δυο μάτια έστω να καθρεφτίσεις την αγωνία σου.
Υπάρχουν άνθρωποι που δεν το θέλουν που είναι μόνοι. Έχουν προσπαθήσει για το αντίθετο. Οι τρύπες τους είναι μεγάλες, μπαίνουν νερά από παντού. Δεν φταίνε αυτοί για την οικογενειακή τους μοίρα. Είναι λαχείο να μεγαλώσεις με αγάπη. Άλλοι το έχουν, άλλοι όχι, όλοι όμως το δικαιούνται.
Είναι ευκαιρία να συνειδητοποιήσει ο καθένας από εμάς τις τρύπες του. Να μην τις γεμίσουμε με διαλυτικές ουσίες, αλλά με σκέψη, προσπάθεια και διάθεση ανατροπής, βελτίωσης της μοίρας στο παρόν.
Γιατί τα νομίσματα στην παρούσα φάση μπορεί να είναι κίβδηλα, τα συναισθήματα όμως όχι.
14.09.2012
Αγαπημένο μου ημερολόγιο,
Τούτες τις ημέρες στριφογυρίζει μια λέξη στο μυαλό μου: η λέξη αξιοπρέπεια. Πώς μπορείς δηλαδή μέσα σε αυτές τις δύσκολες συνθήκες να κρατήσεις ψηλά το ηθικό σου, να μη γίνεις μίζερος, να μην αυτοοικτίρεσαι και κυρίως να μη χάσεις το νόημα της ζωής: που είναι η ίδια η ζωή.
Θυμάμαι όταν ήμουν κοριτσάκι τη γιαγιά μου να ανατρέχει συχνά στις παλιές ασπρόμαυρες οικογενειακές της φωτογραφίες. Το 1944 λίγο πριν τη λήξη του Πολέμου και ενώ είχαν αρχίσει οι εμφύλιες αναταραχές, η γιαγιά σε ηλικία 30 ετών είχε κατορθώσει να έχει τρία μικρά παιδιά, ηλικίας από 6 έως 1 έτους, και να είναι χήρα. Μέσα σε έξι χρόνια είχε γνωρίσει τον παππού μου, τον είχε ερωτευτεί, είχαν παντρευτεί στα γρήγορα, είχαν κάνει τρεις γιους, και αίφνης εκείνος χάθηκε. Είναι ένας από τους αγνοούμενους του Εμφυλίου, σώμα του οποίου δεν βρέθηκε ποτέ για να ταφεί.
Ο λόγος, όμως, που γράφω αυτό το μικρό κείμενο δεν είναι για να αποτίσουμε φόρο τιμής ούτε στον χαμένο παππού ούτε στη δύστυχη γιαγιά, η οποία δεν βρίσκεται και αυτή πια στη ζωή.
Αντιθέτως. Ο λόγος είναι η αξιοπρέπειά της και η χαρά που είχε για τη ζωή. Κοιτώντας πάντα στο παρελθόν της, μέσα από εκείνες τις φθαρμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες των πονεμένων νιάτων της, μου έδειχνε τη ζωή της με καμάρι. Δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς σχολίαζε τα ρούχα της, πώς χαιρόταν με την ομορφιά της. Πώς μου τόνιζε τα γλέντια και τις γιορτές που έκαναν. Η φράση "κοίτα παιδί μου τι ωραίες γάμπες είχα"... είναι μια φράση που έχει αποτυπωθεί έντονα στο μυαλό μου. Όχι επειδή η γιαγιά ναρκισσευόταν στα 70 της χρόνια και ζήταγε από τα εγγόνια κομπλιμέντα. Αλλά γιατί επειδή είχε γνωρίσει το ξαφνικό θάνατο, είχε συναίσθηση της πολυτιμότητας της ζωής σε μια εποχή όπου όλα άνθιζαν μέσα της ακόμα και μέσα στη χηρεία και τη φτώχεια της.
Μέσα σε αυτή την κρίση, όλοι μας έχουμε μια ηλικία και μια περίοδο της ζωής μας που δεν θα ξανάρθει ποτέ. Γι' αυτό δεν πρέπει όσο χαμηλά και εάν πέσουμε, και πριν αναπολήσουμε μέσα από παλιές ψηφιακές για εμάς φωτογραφίες τα νιάτα μας, να πάψουμε να λέμε στον εαυτό μας πόσο όμορφοι και πόσο νέοι είμαστε. Γιατί η νεότητα είναι μια δύναμη από αυτές που όλοι οι πλούσιοι του κόσμου θα ήθελαν να έχουν.
Θυμάμαι όταν ήμουν κοριτσάκι τη γιαγιά μου να ανατρέχει συχνά στις παλιές ασπρόμαυρες οικογενειακές της φωτογραφίες. Το 1944 λίγο πριν τη λήξη του Πολέμου και ενώ είχαν αρχίσει οι εμφύλιες αναταραχές, η γιαγιά σε ηλικία 30 ετών είχε κατορθώσει να έχει τρία μικρά παιδιά, ηλικίας από 6 έως 1 έτους, και να είναι χήρα. Μέσα σε έξι χρόνια είχε γνωρίσει τον παππού μου, τον είχε ερωτευτεί, είχαν παντρευτεί στα γρήγορα, είχαν κάνει τρεις γιους, και αίφνης εκείνος χάθηκε. Είναι ένας από τους αγνοούμενους του Εμφυλίου, σώμα του οποίου δεν βρέθηκε ποτέ για να ταφεί.
Ο λόγος, όμως, που γράφω αυτό το μικρό κείμενο δεν είναι για να αποτίσουμε φόρο τιμής ούτε στον χαμένο παππού ούτε στη δύστυχη γιαγιά, η οποία δεν βρίσκεται και αυτή πια στη ζωή.
Αντιθέτως. Ο λόγος είναι η αξιοπρέπειά της και η χαρά που είχε για τη ζωή. Κοιτώντας πάντα στο παρελθόν της, μέσα από εκείνες τις φθαρμένες ασπρόμαυρες φωτογραφίες των πονεμένων νιάτων της, μου έδειχνε τη ζωή της με καμάρι. Δεν θα ξεχάσω ποτέ πώς σχολίαζε τα ρούχα της, πώς χαιρόταν με την ομορφιά της. Πώς μου τόνιζε τα γλέντια και τις γιορτές που έκαναν. Η φράση "κοίτα παιδί μου τι ωραίες γάμπες είχα"... είναι μια φράση που έχει αποτυπωθεί έντονα στο μυαλό μου. Όχι επειδή η γιαγιά ναρκισσευόταν στα 70 της χρόνια και ζήταγε από τα εγγόνια κομπλιμέντα. Αλλά γιατί επειδή είχε γνωρίσει το ξαφνικό θάνατο, είχε συναίσθηση της πολυτιμότητας της ζωής σε μια εποχή όπου όλα άνθιζαν μέσα της ακόμα και μέσα στη χηρεία και τη φτώχεια της.
Μέσα σε αυτή την κρίση, όλοι μας έχουμε μια ηλικία και μια περίοδο της ζωής μας που δεν θα ξανάρθει ποτέ. Γι' αυτό δεν πρέπει όσο χαμηλά και εάν πέσουμε, και πριν αναπολήσουμε μέσα από παλιές ψηφιακές για εμάς φωτογραφίες τα νιάτα μας, να πάψουμε να λέμε στον εαυτό μας πόσο όμορφοι και πόσο νέοι είμαστε. Γιατί η νεότητα είναι μια δύναμη από αυτές που όλοι οι πλούσιοι του κόσμου θα ήθελαν να έχουν.
12.09.2012
|