«Μπέρδεψα τη γλώσσα μου»: Τι κρύβεται πίσω απ’ την κεκτημένη ταχύτητα;
Ο λόγος είναι ανθρώπινο εργαλείο, είναι το μέσο για να επικοινωνήσουμε. Απ’ την αρχαιότητα ο λόγος έχει διττή σημασία: είναι η έλλογη ικανότητα αλλά και η εκπεφρασμένη ομιλία. Συνεπώς σκεφτόμαστε για να μιλήσουμε και μιλάμε υπό την επήρεια της σκέψης. Παραδόξως, όμως, δεν ελέγχουμε πάντα το τι θα πούμε. Δεν είναι λίγες οι φορές που σκέψη και έκφραση έρχονται σε ευθεία αντιπαράθεση. Κοντολογίς άλλα σκεφτόμαστε και άλλα λέμε. Και τότε αισθανόμαστε ότι ο λόγος μάς προδίδει ή ότι η κούραση μπερδεύει τη γλώσσα μας. Πιθανόν να έχει συμβεί σε κάποιους από εμάς να αποκαλούμε λανθασμένα το όνομα ενός φίλου ή γνωστού, παρ’ όλο που τον ίδιο τον γνωρίζουμε καλά. Μπορεί μάλιστα να έρθουμε και σε δύσκολη θέση αν τύχει να προφέρουμε την πιο ακατάλληλη λέξη στις πιο ακατάλληλες περιστάσεις, προκαλώντας το γέλιο στους παρευρισκόμενους. Ο λαός λέει «Μπέρδεψα τη γλώσσα μου», και εμείς ας αναρωτηθούμε «πόσο τυχαίο είναι;».
«Πίνω και μεθώ»
Ο λόγος πολλές φορές προτρέχει της σκέψης μας και εκφράζουμε κάτι που είναι λανθασμένο, άστοχο ή αποκαλυπτικό. Είναι πολλοί οι άνθρωποι που δεν κατορθώνουν πάντοτε να ελέγξουν το χειμαρρώδη λόγο τους και προβαίνουν σε αστοχίες με αποτέλεσμα να εκτίθενται και να εκθέτουν και άλλους. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια κυρία που όταν έβγαινε και έπινε λιγάκι παραπάνω ήταν ικανή να μοιραστεί με την παρέα της τις πιο μύχιες σκέψεις της ή ακόμα και τις λεπτομέρειες της ερωτικής της ζωής. Φυσικά όταν επέστρεφε στο σπίτι της και έβλεπε τα μούτρα του συζύγου της μετάνιωνε και ορκιζόταν ότι δεν θα επαναληφθεί. Ήταν κάτι που της συνέβαινε συχνά παρ’ όλο που δεν το επιθυμούσε συνειδητά. Σ’ αυτή την περίπτωση το ασυνείδητό της ενεργοποιούνταν μέσα από τη χαλάρωση της παρέας και την οινοποσία, το οποίο προφανώς υποδήλωνε τη δικιά της επιθυμία να τραβήξει για λίγο την προσοχή των φίλων της και μ’ αυτό τον τρόπο να αποκτήσει ενδιαφέρον η κατά τα άλλα συμβατική ζωή της.
«Γλώσσα λανθάνουσα…»
Ο Φρόυντ στο βιβλίο του «Ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής» ασχολείται εκτενώς με τέτοια θέματα. Τα βρίσκει διασκεδαστικά, πικάντικα και πιστεύει ότι μελετώντας τα μπορεί κανείς να ανακαλύψει ασυνείδητα κίνητρα της σκέψης και της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου, κίνητρα τα οποία προδίδει ο λόγος εν αγνοία του ίδιου του ομιλητή. Δεν υπάρχει ασυνείδητο νόημα σε κάθε λεκτικό λάθος που εκστομίζουμε ούτε θα ήταν λογικό να «ποινικοποιήσουμε» τη γλώσσα μας και να θέσουμε κάθε έκφρασή της υπό αμφισβήτηση. Υπάρχουν όμως κάποιες περιπτώσεις που είτε λόγω της συχνής επανάληψής τους είτε λόγω της κατάφωρης αντίθεσης σκέψης και λόγου προδίδεται κάτι που αν το καλοσκεφτούμε ίσως να έχει κάποιο νόημα. Εξάλλου ο λαός, δίχως να γνωρίζει τον Φρόυντ και την ψυχανάλυση, έλεγε πάντα: «Γλώσσα λανθάνουσα τα αληθή λέγει».
Ένα ανάλογο περιστατικό συνέβη σε μια συνεδρίαση μιας μεγάλης εταιρείας όταν ένας υφιστάμενος ρωτήθηκε για τη συνεργασία του με τον προϊστάμενό του, και πόσο έχει ευεργετηθεί από αυτό τον άνθρωπο. Εκείνος, όμως, αντιπαθούσε τον υποδιευθυντή και προϊστάμενό του και αισθανόταν καταπιεσμένος εξαιτίας της αυταρχικής συμπεριφοράς και των αναχρονιστικών του αντιλήψεων. Ήταν, ωστόσο, σαφές ότι σ’ ένα τέτοιο επαγγελματικό πλαίσιο μόνο καλά λόγια έπρεπε να πει. Απ’ την αγωνία του όμως να φανεί πιστευτός, ο «καλός» του προϊστάμενος –έτσι τον αποκαλούσε μπροστά σε κόσμο- έγινε πολλές φορές και εν τη ρύμη του λόγου «κάλος», που μεταφορικά υποδηλώνει την ισχυρογνωμοσύνη κάποιου, φέρνοντας σε αμηχανία τον ίδιο και τους παρευρισκόμενους. Ο προϊστάμενος φυσικά έλαβε το μήνυμα…
Στη θεραπεία
Κατά τη διάρκεια μιας ψυχαναλυτικής διαδικασίας προσέχουμε πολύ τι λέει ο αναλυόμενος, διότι ο λόγος είναι φορέας της σκέψης, των συναισθημάτων και του ασυνείδητου υλικού. Μέσω των ελεύθερων συνειρμών, όπου εκεί δίνεται η δυνατότητα στον ασθενή να αφήσει τις σκέψεις του να τον πλημμυρίσουν και να εκφραστεί ελεύθερα, παρακολουθούμε τις λέξεις που επιλέγει και δίνουμε μεγάλη σημασία στα εκφραστικά λάθη στα οποία υποπίπτει. Πολλές φορές ο μη λογοκριμένος λόγος αποκαλύπτει τη σκέψη μας και φέρνει στην επιφάνεια καλά κρυμμένα μυστικά. Αν μπορέσει τότε ο θεραπευτής να παρακολουθήσει το νήμα της σκέψης του θεραπευόμενού του και προσέξει τις παραδρομές της γλώσσας του, τότε είναι πολύ πιθανό να του εκθέσει με τα λόγια που ο ίδιος χρησιμοποίησε μιαν πραγματικότητα που προφανώς αγνοεί την ύπαρξή της ή να ξεμπερδέψει ένα καλά μπερδεμένο κουβάρι προσώπων, συμβόλων, ιστοριών και συναισθημάτων που λαμβάνουν χώρα στην ψυχή του.
Οι δίδυμες Η Κ.Γ., μια κυρία γύρω στα πενήντα, όταν αναζήτησε τη βοήθεια ενός ψυχαναλυτή ζούσε την πιο τραγική ιστορία της ζωής της. Έχασε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα τη μία από τις δίδυμες κόρες της. Η Ναταλία και η Δανάη έμοιαζαν σαν δυο σταγόνες νερό, διέφεραν όμως πολύ στο χαρακτήρα. Η Ναταλία ήταν πιο δραστήρια, κοινωνική, ευχάριστη και η Δανάη ένα γλυκό, εσωστρεφές κορίτσι που αγαπούσε τα βιβλία και τη μουσική. Η μοίρα όμως τους φέρθηκε σκληρά και η Δανάη στα είκοσί της χρόνια σκοτώθηκε. Όπως ήταν επόμενο, το σπίτι βυθίστηκε στο πένθος. Η Ναταλία δεν έχανε μόνο την αδερφή της αλλά και το άλλο της μισό. Η μητέρα κατέρρευσε, βυθίστηκε στη θλίψη που με τον καιρό έγινε κατάθλιψη και κλείστηκε στον εαυτό της. Πέρασαν δυο χρόνια απ’ το τραγικό γεγονός και η Ναταλία άλλαζε, δεν έβγαινε πια όπως άλλοτε, κλεινόταν στον εαυτό της, μόλις και μετά βίας παρακολουθούσε τα μαθήματά της στο πανεπιστήμιο και άρχισε να παίρνει κιλά. Πριν απ’ το χαμό της αδερφής της ήταν μια ψηλή, όμορφη κοπέλα, με καλλίγραμμο σώμα και τώρα βρισκόταν στα όρια της παχυσαρκίας. Η μητέρα ανησυχούσε πολύ και συμβουλεύτηκε έναν διαιτολόγο για την ξαφνική βουλιμία της κόρης της. Εκτός από τη δίαιτα που της σύστησε ο διαιτολόγος, τις προέτρεψε να δουν έναν ψυχοθεραπευτή. Ξεκίνησαν και οι δύο θεραπεία αλλά η καθεμία χωριστά.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας όταν η μητέρα αναφερόταν στη ζωντανή κόρη της την αποκαλούσε με το όνομα της θανούσας. Η Ναταλία γινόταν Δανάη και η Δανάη Ναταλία. Ο ψυχοθεραπευτής της το επισήμαινε, εκείνη όμως δεν το καταλάβαινε και απλώς έλεγε «Κάποιο λάθος κάνατε, νομίζετε ότι δεν ξέρω τα παιδιά μου;». Ή κάποιες άλλες φορές εκνευρισμένη ορκιζόταν ότι ποτέ δεν μπερδεύει τα ονόματα των παιδιών της και το βρίσκει ατιμωτικό από μέρους του που το επισημαίνει συνέχεια. Ήταν τέτοια η αντίστασή της αλλά και τέτοια η σύγχυση εξαιτίας του πόνου της που η παραδρομή της γλώσσας της ήταν καθημερινό φαινόμενο και, όπως τελικά αποδείχθηκε, έκρυβε ένα μήνυμα που έπρεπε να έρθει στην επιφάνεια.
Το κουβάρι άρχισε να ξεμπερδεύει όταν ξεκίνησαν οι συνεδρίες με την κόρη. Η νεκρή αδερφή στο μυαλό της μάνας είχε πάρει τη θέση της ζωντανής. Όλα είχαν αλλάξει για τη Ναταλία, οι συνήθειές της, το κέφι της, η όρεξή της για ζωή. Σαν να μην της επιτρεπόταν πια να είναι όπως παλιά. Είχε γίνει σαν την αδερφή της, εσωστρεφής, μοναχική και πολύ μόνη. Τα ζωντανά της στοιχεία είχαν νεκρώσει και έτσι ασυνείδητα εκδικούνταν γι’ αυτό το λόγο και το σώμα της, το οποίο γέμιζε με λίπος. Αισθανόταν ότι δεν δικαιούται να ζει και να περνάει καλά αφού δεν είναι στη ζωή η αδερφή της. Στην ασυνείδητη σκέψη της πίστευε ότι με τα πολλά κιλά που απέκτησε θα ξαναγίνουν δύο κορίτσια, και μέσα από αυτήν θα βγει στο φως η αδερφή της, ή τρώγοντας και υιοθετώντας τη συμπεριφορά της θα την κρατήσει φυλαγμένη μέσα της, θα την κρατήσει στη ζωή.
Η μητέρα αναγκάστηκε να δει την πραγματικότητα και να δεχτεί ότι μπέρδευε τα ονόματα και τις υπάρξεις των κοριτσιών της αφού πρώτα άκουσε κάποιες μαγνητοφωνημένες συνεδρίες.
Η Λύση
Η Κ.Γ. όταν πέθανε το ένα της παιδί και επειδή δεν ήθελε (-εύλογα-) να το αποδεχθεί έφτιαξε ασυνείδητα ένα ψεύτικο σύστημα. Συνέχισε να πιστεύει ότι ζει η Δανάη μέσα από τη ζωή της Ναταλίας. Όμως το βάρος της νεκρής κόρης ως σύμβολο ήταν πολύ μεγάλο για τις αντοχές της ζωντανής κοπέλας και τη ρούφηξε, την αποδυνάμωσε και την πάγωσε ψυχικά και συναισθηματικά. Έπρεπε να γίνει κάτι που δεν ήταν και έπρεπε να καλύψει ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Και αυτό το έκανε ασυνείδητα με τα περιττά κιλά, πιστεύοντας ότι μεγαλώνοντας σε όγκο θα κάλυπτε το κενό.
Αυτή η δύσκολη περίπτωση δεν θα μπορούσε να αναδυθεί εάν ο θεραπευτής δεν πρόσεχε την παραδρομή της ομιλίας της μάνας. Εάν δεν έδινε σημασία στα ονόματα των διδύμων και δεν μελετούσε την αιτία που αυτά μπερδεύονταν. Το όνομα φέρει ολόκληρη την προσωπική ιστορία ενός ανθρώπου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση φέρει την τραγική ιστορία μιας νεκρής κόρης, η οποία συνέχισε να ζει ασυνείδητα μέσα από τη ζωντανή, δίνοντάς της και το όνομα και τη «χάρη».
Πρέπει να κατανοήσουμε ότι η ψυχή μας θέλει και αυτή να εκφραστεί και, παρά την παντοδυναμία της λογοκρισίας που η σκέψη επιβάλλει, βρίσκει το «παράθυρο» να το κάνει. Μένει σε μας να του δώσουμε το αρμόζον νόημα…
Ομαδική Ψυχοθεραπεία
Πρόσκληση ενδιαφέροντος για σύσταση ομάδων ψυχοθεραπείας
Στο πλαίσιο της κοινωνικής προσφοράς και του Κύκλου Διαλέξεων που διοργανώνει το ΜΕΟ (Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Φιλοθέης-Ψυχικού) 25ης Μαρτίου 19, Νέο Ψυχικό δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα, σε όσους επιθυμούν, να συμμετάσχουν σε ψυχοθεραπευτικές ομάδες, υπό την καθοδήγηση και την εποπτεία της MSc ψυχοθεραπεύτριας ομάδας και οικογένειας Μαριαλένας Σπυροπούλου.
Τα μέλη στην ψυχοθεραπευτική ομάδα δεν θα υπερβαίνουν τους 10.
Στόχος η επίλυση και θεραπεία κοινωνικών, διαπροσωπικών, οικογενειακών και συναισθηματικών ζητημάτων.
Η προσέγγιση βασίζεται στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία και το κόστος συμμετοχής είναι συμβολικό.
Για περισσότερες πληροφορίες, για τον τόπο και χρόνο της λειτουργίας των ομάδων επικοινωνήστε με την κα Μαριαλένα Σπυροπούλου 6944-776186.
Στο πλαίσιο της κοινωνικής προσφοράς και του Κύκλου Διαλέξεων που διοργανώνει το ΜΕΟ (Μορφωτικός Εξωραϊστικός Σύλλογος Φιλοθέης-Ψυχικού) 25ης Μαρτίου 19, Νέο Ψυχικό δίνεται για πρώτη φορά η δυνατότητα, σε όσους επιθυμούν, να συμμετάσχουν σε ψυχοθεραπευτικές ομάδες, υπό την καθοδήγηση και την εποπτεία της MSc ψυχοθεραπεύτριας ομάδας και οικογένειας Μαριαλένας Σπυροπούλου.
Τα μέλη στην ψυχοθεραπευτική ομάδα δεν θα υπερβαίνουν τους 10.
Στόχος η επίλυση και θεραπεία κοινωνικών, διαπροσωπικών, οικογενειακών και συναισθηματικών ζητημάτων.
Η προσέγγιση βασίζεται στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία και το κόστος συμμετοχής είναι συμβολικό.
Για περισσότερες πληροφορίες, για τον τόπο και χρόνο της λειτουργίας των ομάδων επικοινωνήστε με την κα Μαριαλένα Σπυροπούλου 6944-776186.
Ένα σχόλιο πάνω στο φιλμ "Περσόνα" του Μπέργκμαν και την ψυχοθεραπεία
Με αφορμή τις επαναπροβολές παλιών αγαπημένων ταινιών στους θερινούς κινηματογράφους, ο Μπέργκμαν μας θύμισε την «Περσόνα» του. Πέρα από τη σύλληψη, την άψογη κινηματογράφηση και τις διαπεραστικές ερμηνείες της Μπι Μπι Άντερσον και της Λιβ Ούλμαν, ο Μπέργκμαν με αυτή την ταινία άθελά του φωτίζει ή μάλλον ανατρέπει ένα βασικό αξίωμα της θεραπευτικής διαδικασίας.
Τη σιωπή.
Η σιωπή στην ανάλυση είναι απαραίτητη από την πλευρά του θεραπευτή προκειμένου να μπορέσει να αφήσει ελεύθερο το πεδίο της σκέψης, των συνειρμών, των ονείρων, των αμφισβητήσεων και των φόβων που νιώθει ο θεραπευόμενος. Όχι μόνο χάρη στη σιωπή αλλά και εξαιτίας αυτής. Η σιωπή είναι οδυνηρή. Φορτισμένη συναισθηματικά, κουβαλά πάντοτε σημασιολογικά βάρη. Θα ήταν τουλάχιστον αφελές εκ μέρους κάποιου εάν ισχυριζόταν ότι η σιωπή σε μια σχέση είναι αδιάφορη και ότι το νόημα σηματοδοτείται μόνον από τις λέξεις. Πολλώ δε μάλλον στη θεραπευτική σχέση. Η σιωπή βρίθει νοημάτων, αρκεί να ξέρεις να την αποκωδικοποιήσεις. Στη θεραπεία είναι εργαλείο στα χέρια των αναλυτών. Η σιωπή εξ αυτών προερχόμενη επιβάλλεται, η σιωπή που προέρχεται από τους αναλυόμενους χρήζει σκέψης, ανάλυσης, τουλάχιστον προσοχής για τα θεραπευτικά ευρήματα που κρύβει. Με τη σιωπή του ο θεραπευόμενος κάτι λέει.
Και εδώ έρχεται η ταινία του Μπέργκμαν. Η ιστορία αυτής της ταινίας έχει τρεις πρωταγωνιστές: δυο γυναίκες και τη σιωπή. Το ντιβάνι δεν είναι ο κύριος χώρος αλλά ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο είναι δομημένο το φιλμ αφήνει ανοιχτό στη φαντασία το ενδεχόμενο να ήταν γυρισμένο εξ ολοκλήρου γύρω από ένα ντιβάνι. Άλλωστε, και στην ταινία περί θεραπείας ο λόγος. Ας παίξουμε το ψυχαναλυτικό παιχνίδι με τα υλικά της ταινίας. Η θεραπευόμενη που την υποδύεται η Μπι Μπι Άντερσον δεν μπορεί να μιλήσει, είναι βυθισμένη στη σιωπή. Έχει επιλέξει τη σιωπή ως μέσο απόδρασης από τα τραύματά της, από τους φόβους της, από την απόγνωση που την κυριεύει. Ουσιαστικά μέσω της σιωπής νομίζει ότι μπορεί να κρυφτεί. Η άλλη πρωταγωνίστρια που την υποδύεται η Λιβ Ούλμαν, νοσοκόμα στο επάγγελμα, επιθυμεί να τη θεραπεύσει με το να βρει αρχικά την ομιλία της, να σπάσει τη σιωπή της. Κατόπιν, όμως το αίτημα είναι να την κατανοήσει, να κατανοήσει τι την οδήγησε στη σιωπή, ποιος φόβος επαληθεύεται με τη ρηματοποίηση. Οι όροι είναι ξεκάθαρα θεραπευτικοί. Ο θεραπευτής στην αναλυτική διαδικασία επιθυμεί να δει βαθιά, να ακούσει, να συναισθανθεί, να μπορέσει να ξετυλίξει το κουβάρι. Μένει σιωπηλός τις περισσότερες φορές. Ακούει, πάντα ακούει με όλες τις αισθήσεις του. Στην ταινία οι ρόλοι αντιστρέφονται. Εάν θεωρήσουμε ότι η νοσοκόμα είναι ο θεραπευτής κάθε άλλο παρά σιωπηλή μένει, ευνοημένη ή και εξαναγκασμένη από τη σιωπή της ασθενούς. Αυτό την οδηγεί στο να μιλάει ακατάπαυστα. Αρχικά με επίκεντρο τον εαυτό της, στην πορεία μιλώντας για την άλλη που απλά γνέφει, κοιτάζει, νιώθει. Το πιο εντυπωσιακό της διαδρομής αυτής της παράξενης συζήτησης είναι το πόσο βαθιά μπαίνει μέσα στην ψυχή και στο μυαλό της ασθενούς, μέσα από τα δικά της βιώματα, τις δικές της προβολές. Η κατανόηση είναι τόσο βαθιά, πρωτογενώς άρρηκτη, ώστε οι δυο γίνονται αίφνης μία και το δράμα της ζωής της σιωπηλής επανέρχεται μέσα από τα λόγια της ομιλούσας στο εδώ και τώρα. Αναβιώνει, δρα συνθλίβοντάς της συναισθηματικά ξανά μέσω μιας άλλης αφήγησης, της ζωής μιας άλλης. Η σιωπή της έγινε εκκωφαντική. Ακούστηκε πιο άγρια απ’ ό,τι όλες οι φωνές μαζί. Η σιωπή στην οποία κατέφυγε ως καταφύγιο την πρόδωσε. Στην ταινία η σιωπηλή γυναίκα είπε πιο πολλά απ’ ό,τι η ομιλούσα. Η θεραπεία της επιτεύχθηκε αφού ξετυλίχθηκε το κουβάρι της, αποκαλύφθηκε η μυστική ζωή της.
Με αυτή την έννοια, πόσο βέβαιο είναι ότι ο θεραπευτής δεν αποκαλύπτεται με τη σιωπή του; Πόσο βέβαιο είναι ότι ο θεραπευόμενος δεν έχει τη δυνατότητα να μάθει πράγματα για εκείνον, να τα συναισθανθεί παρόλη την πλήρη άγνοια που διατηρεί για το δικό του «δράμα». Άλλωστε, πλέον το ντιβάνι δεν ισχύει για όλους τους ψυχοδυναμικούς θεραπευτικούς τρόπους. Η βλεμματική επαφή όχι μόνο σε ασθενείς με πρώιμη μητρική αποστέρηση αλλά και με άλλους τύπους νευρώσεις κρίνεται απαραίτητη για μια πιο σύγχρονη προσέγγιση με θεραπευτικά αποτελέσματα θεραπεία. Η σχέση γίνεται το πιο σημαντικό εργαλείο. Η επένδυση για να ανοιχτούν και αυτό προϋποθέτει το αίσθημα της γνώσης, της εμπιστοσύνης.
Αλλά και ο ίδιος ο θεραπευτής, ανάλογα με τις περιπτώσεις, σε ποιο βαθμό μπορεί άραγε και ο ίδιος να θεραπευτεί σιωπώντας; Πόσο συμφιλιωμένος νιώθει με τη σιωπή; Τι καταλαβαίνει για τον εαυτό του αλλά και τον ασθενή όταν δεν προβαίνει σε ερμηνείες; Πόσο θεραπευτικές μπορεί να είναι οι μακρές περίοδοι σιωπής που περνάει ένας ασθενής ή μια ομάδα ασθενών; Τι λένε στον αναλυτή τους; Μήπως δεν εκφράζουν μια δική τους αμηχανία; Μήπως τότε κατανοούν τον αναλυτή τους, λειτουργώντας εκείνοι ως θεραπευτές; Μήπως όταν αφεθούν στη σιωπή χωρίς φόβο θεραπεύονται πραγματικά;
Τη σιωπή.
Η σιωπή στην ανάλυση είναι απαραίτητη από την πλευρά του θεραπευτή προκειμένου να μπορέσει να αφήσει ελεύθερο το πεδίο της σκέψης, των συνειρμών, των ονείρων, των αμφισβητήσεων και των φόβων που νιώθει ο θεραπευόμενος. Όχι μόνο χάρη στη σιωπή αλλά και εξαιτίας αυτής. Η σιωπή είναι οδυνηρή. Φορτισμένη συναισθηματικά, κουβαλά πάντοτε σημασιολογικά βάρη. Θα ήταν τουλάχιστον αφελές εκ μέρους κάποιου εάν ισχυριζόταν ότι η σιωπή σε μια σχέση είναι αδιάφορη και ότι το νόημα σηματοδοτείται μόνον από τις λέξεις. Πολλώ δε μάλλον στη θεραπευτική σχέση. Η σιωπή βρίθει νοημάτων, αρκεί να ξέρεις να την αποκωδικοποιήσεις. Στη θεραπεία είναι εργαλείο στα χέρια των αναλυτών. Η σιωπή εξ αυτών προερχόμενη επιβάλλεται, η σιωπή που προέρχεται από τους αναλυόμενους χρήζει σκέψης, ανάλυσης, τουλάχιστον προσοχής για τα θεραπευτικά ευρήματα που κρύβει. Με τη σιωπή του ο θεραπευόμενος κάτι λέει.
Και εδώ έρχεται η ταινία του Μπέργκμαν. Η ιστορία αυτής της ταινίας έχει τρεις πρωταγωνιστές: δυο γυναίκες και τη σιωπή. Το ντιβάνι δεν είναι ο κύριος χώρος αλλά ο τρόπος σύμφωνα με τον οποίο είναι δομημένο το φιλμ αφήνει ανοιχτό στη φαντασία το ενδεχόμενο να ήταν γυρισμένο εξ ολοκλήρου γύρω από ένα ντιβάνι. Άλλωστε, και στην ταινία περί θεραπείας ο λόγος. Ας παίξουμε το ψυχαναλυτικό παιχνίδι με τα υλικά της ταινίας. Η θεραπευόμενη που την υποδύεται η Μπι Μπι Άντερσον δεν μπορεί να μιλήσει, είναι βυθισμένη στη σιωπή. Έχει επιλέξει τη σιωπή ως μέσο απόδρασης από τα τραύματά της, από τους φόβους της, από την απόγνωση που την κυριεύει. Ουσιαστικά μέσω της σιωπής νομίζει ότι μπορεί να κρυφτεί. Η άλλη πρωταγωνίστρια που την υποδύεται η Λιβ Ούλμαν, νοσοκόμα στο επάγγελμα, επιθυμεί να τη θεραπεύσει με το να βρει αρχικά την ομιλία της, να σπάσει τη σιωπή της. Κατόπιν, όμως το αίτημα είναι να την κατανοήσει, να κατανοήσει τι την οδήγησε στη σιωπή, ποιος φόβος επαληθεύεται με τη ρηματοποίηση. Οι όροι είναι ξεκάθαρα θεραπευτικοί. Ο θεραπευτής στην αναλυτική διαδικασία επιθυμεί να δει βαθιά, να ακούσει, να συναισθανθεί, να μπορέσει να ξετυλίξει το κουβάρι. Μένει σιωπηλός τις περισσότερες φορές. Ακούει, πάντα ακούει με όλες τις αισθήσεις του. Στην ταινία οι ρόλοι αντιστρέφονται. Εάν θεωρήσουμε ότι η νοσοκόμα είναι ο θεραπευτής κάθε άλλο παρά σιωπηλή μένει, ευνοημένη ή και εξαναγκασμένη από τη σιωπή της ασθενούς. Αυτό την οδηγεί στο να μιλάει ακατάπαυστα. Αρχικά με επίκεντρο τον εαυτό της, στην πορεία μιλώντας για την άλλη που απλά γνέφει, κοιτάζει, νιώθει. Το πιο εντυπωσιακό της διαδρομής αυτής της παράξενης συζήτησης είναι το πόσο βαθιά μπαίνει μέσα στην ψυχή και στο μυαλό της ασθενούς, μέσα από τα δικά της βιώματα, τις δικές της προβολές. Η κατανόηση είναι τόσο βαθιά, πρωτογενώς άρρηκτη, ώστε οι δυο γίνονται αίφνης μία και το δράμα της ζωής της σιωπηλής επανέρχεται μέσα από τα λόγια της ομιλούσας στο εδώ και τώρα. Αναβιώνει, δρα συνθλίβοντάς της συναισθηματικά ξανά μέσω μιας άλλης αφήγησης, της ζωής μιας άλλης. Η σιωπή της έγινε εκκωφαντική. Ακούστηκε πιο άγρια απ’ ό,τι όλες οι φωνές μαζί. Η σιωπή στην οποία κατέφυγε ως καταφύγιο την πρόδωσε. Στην ταινία η σιωπηλή γυναίκα είπε πιο πολλά απ’ ό,τι η ομιλούσα. Η θεραπεία της επιτεύχθηκε αφού ξετυλίχθηκε το κουβάρι της, αποκαλύφθηκε η μυστική ζωή της.
Με αυτή την έννοια, πόσο βέβαιο είναι ότι ο θεραπευτής δεν αποκαλύπτεται με τη σιωπή του; Πόσο βέβαιο είναι ότι ο θεραπευόμενος δεν έχει τη δυνατότητα να μάθει πράγματα για εκείνον, να τα συναισθανθεί παρόλη την πλήρη άγνοια που διατηρεί για το δικό του «δράμα». Άλλωστε, πλέον το ντιβάνι δεν ισχύει για όλους τους ψυχοδυναμικούς θεραπευτικούς τρόπους. Η βλεμματική επαφή όχι μόνο σε ασθενείς με πρώιμη μητρική αποστέρηση αλλά και με άλλους τύπους νευρώσεις κρίνεται απαραίτητη για μια πιο σύγχρονη προσέγγιση με θεραπευτικά αποτελέσματα θεραπεία. Η σχέση γίνεται το πιο σημαντικό εργαλείο. Η επένδυση για να ανοιχτούν και αυτό προϋποθέτει το αίσθημα της γνώσης, της εμπιστοσύνης.
Αλλά και ο ίδιος ο θεραπευτής, ανάλογα με τις περιπτώσεις, σε ποιο βαθμό μπορεί άραγε και ο ίδιος να θεραπευτεί σιωπώντας; Πόσο συμφιλιωμένος νιώθει με τη σιωπή; Τι καταλαβαίνει για τον εαυτό του αλλά και τον ασθενή όταν δεν προβαίνει σε ερμηνείες; Πόσο θεραπευτικές μπορεί να είναι οι μακρές περίοδοι σιωπής που περνάει ένας ασθενής ή μια ομάδα ασθενών; Τι λένε στον αναλυτή τους; Μήπως δεν εκφράζουν μια δική τους αμηχανία; Μήπως τότε κατανοούν τον αναλυτή τους, λειτουργώντας εκείνοι ως θεραπευτές; Μήπως όταν αφεθούν στη σιωπή χωρίς φόβο θεραπεύονται πραγματικά;
O Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας κ. Ματθαίος Γιωσαφάτ συζητά με τη Μαρία-Ελένη Σπυροπούλου*
Ομαδική ψυχοθεραπεία είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που βασίζεται στις διεργασίες και στα αποτελέσματα που επισυμβαίνουν όταν η ίδια μικρή ομάδα ανθρώπων συναντάται τακτικά σε καθορισμένο τόπο για μακρό χρονικό διάστημα με έναν εκπαιδευμένο θεραπευτή και με το σκοπό να αποκτηθεί βελτίωση σε νευρωτικά συμπτώματα και αλλαγή προσωπικότητας σε ορισμένους τομείς. Η Ελληνική Εταιρεία Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας παρέχει εκπαίδευση ομαδικής ψυχοθεραπείας αναλυτικού τύπου με έδρα την Αθήνα. Ιδρυτής και Πρόεδρός της είναι ο κ. Ματθαίος Γιωσαφάτ. Η Εταιρεία με πάνω από 20 χρόνια λειτουργίας βρίσκεται σε μια πολύ καλή και δημιουργική φάση. Είναι έτοιμη να συνδράμει με τους πάνω από 250 εκπαιδευόμενους για να αλλάξει το θεραπευτικό τοπίο στην Ελλάδα. Είναι έτοιμη να συμμετάσχει στις διαδικασίες -που είναι ακόμα ανοιχτές στην Ελλάδα- για την κατοχύρωση του επαγγέλματος του ψυχοθεραπευτή, και τέλος με σπουδαίους προσκεκλημένους, όπως τον καθηγητή Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ και έμπειρο ομαδικό θεραπευτή Ι. Γιάλομ, να δείξει την ποιότητα και την ουσία της δουλειάς της.
Ήταν ενθουσιώδες και το παρακολουθήσαμε το ξαφνικό ενδιαφέρον του ελληνικού κοινού για την ψυχοθεραπεία. Στο πρόσωπο του καθηγητή Γιάλομ λίγο-πολύ όλοι είδαμε τον εκφραστή της ψυχής μας. Με λογοτεχνικά και επιστημονικά βιβλία από τις εκδόσεις Άγρα ήδη να έχουν εκδοθεί γύρω στα μέσα Μαΐου (οπότε και η επίσκεψή του στην Ελλάδα) τον είδαμε, τον ακούσαμε να αναλύει επιστημονικά και λογοτεχνικά θέματα. Αλλά κυρίως είδαμε και ακούσαμε πολλούς να μιλούν γι’ αυτόν και τη δουλειά του. Η Ελλάδα έκανε πολύ σημαντικές πωλήσεις στα βιβλία του, η Τουρκία επίσης, η Αίγυπτος το ίδιο. Χώρες με κοινά χαρακτηριστικά ως προς το ταμπεραμέντο αλλά όσον αφορά την Ελλάδα χωρίς καμία ιστορική παράδοση και προγενέστερη γνώση γι’ αυτό που ο Γιάλομ πραγματεύεται: την ψυχοθεραπεία. Ο κ. Ματθαίος Γιωσαφάτ, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας, μίλησε για το ενδιαφέρον που ανέκυψε από όλο αυτό και για την ουσία της υπόθεσης. 1. Πόσο εξοικειωμένοι είναι οι Έλληνες με την ψυχανάλυση; Πόσο συχνά σας επισκέπτονται; -Η ψυχανάλυση ξεκίνησε στην Ελλάδα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Ο Εμπειρίκος εκτός από ποιητής ήταν και από τους πρώτους ψυχαναλυτές στην Ελλάδα. Μαζί με τον Κουρέτα, τον Ζαβιτσιάνο και άλλους σύστησαν την πρώτη ψυχαναλυτική ομάδα, δυστυχώς όμως τότε ήταν άκαιρη για τη χώρα μας και δεν ευοδώθηκε η προσπάθεια. Από τότε πέρασαν αρκετές δεκαετίες μέχρι να γίνει συνείδηση και να περάσει στο μέσο Έλληνα. Και ακόμα δεν έχει πλήρως επιτευχθεί διότι οι ρυθμοί, ως γνωστόν, είναι αργοί. 2. Ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που απασχολούν τους Έλληνες σήμερα; -Αυτά που απασχολούν όλους τους ανθρώπους γενικά. Οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια, η εργασία, ο έρωτας. Τα προβλήματα των Ελλήνων εντοπίζονται κυρίως στις σχέσεις τους με τους άλλους, στο καθρέφτισμα του εαυτού που γίνεται, στην προβολή. Γι’ αυτό οι Έλληνες δυσκολεύονται στη συμβίωση με τους άλλους είτε αυτό είναι γάμος είτε συμβίωση στο ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον. 3.Το φυσικό περιβάλλον παίζει καταλυτικό ρόλο στην ψυχοσύνθεση; Δηλαδή ένα κλίμα, όπως το δικό μας, μεσογειακό έχει τη δυνατότητα να μετριάσει τις ψυχικές νόσους; Ή αυτή η αντιμετώπιση είναι επιδερμική και δεν προσφέρει αποτελέσματα; -Οι διαταραχές δημιουργούνται από οργανικούς-ψυχολογικούς παράγοντες. Το περιβάλλον παίζει καταλυτικό ρόλο, αλλά όχι τόσο το φυσικό περιβάλλον. Το ενδοοικογενειακό περιβάλλον είναι αυτό που διαμορφώνει τις δομές του ανθρώπινου ψυχισμού, άρα και τη διαταραχή. Τώρα ο παράγοντας του μεσογειακού κλίματος ίσως μετατοπίζει το κέντρο βάρους της ενασχόλησής μας με τα πραγματικά προβλήματα. Δίνει μια ευεξία, που αν δεν συνοδεύεται με την ψυχική ηρεμία είναι προσωρινή και επιφανειακή. 4. Από τη μέχρι τώρα εμπειρία σας (έχει διατελέσει διευθυντής στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας), ποιες είναι οι διαφορές του Έλληνα ως προς την ψυχο- σύνθεση σε σχέση με τον Άγγλο ή και άλλους λαούς; -Οι λαοί σε γενικές γραμμές αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα. Έχω δουλέψει με πάρα πολλές ομάδες, πολλών διαφορετικών κρατών και έχω καταλήξει ότι όλοι έχουμε τις ίδιες συναισθηματικές ανάγκες. Η ανάγκη για αγάπη, για τρυφερότητα, για αναγνώριση και μοναδικότητα είναι ίδια, ιδίως στις Δυτικές κοινωνίες που έχουν την πολυτέλεια να τα αναζητούν και να εντοπίζουν την έλλειψή τους. Διαφορές υπάρχουν, αλλά αυτό σχετίζεται με τον τύπο της οικογένειας που μεγαλώνουν τα παιδιά. Οι Ρώσοι, για παράδειγμα, μεγαλώνουν σ’ έναν τύπο οικογένειας που ευνοεί την εξαρτητικότητα. Αποκτούν και στην ευρύτερη ενήλικη ζωή τους εξαρτητικές σχέσεις. Αυτό καταδεικνύεται και από το πολιτικό τους σύστημα. Ήταν πολύ δύσκολος ο απογαλακτισμός τους από την εξουσία, και αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι τώρα που χαλάρωσαν οι πολιτικές δομές εκείνοι, ως λαός, δεν μπορούν να συνέλθουν και να βρουν έναν καινούριο δρόμο. Οι Βρετανοί από την άλλη μεγαλώνουν σε πιο δημοκρατικές οικογένειες. Αντιμετωπίζονται ισότιμα απ’ τους γονείς τους, συζητούν κ.λπ. Αυτό κοινωνικά τους καθιστά υπεύθυνους, πειθαρχημένους και ώριμους. Βέβαια, για χάρη της συνύπαρξης και της υπευθυνότητας καταπιέζουν υπερβολικά την επιθετικότητά τους. Και έτσι η κατάθλιψη ως απόρροια αυτής της καταπίεσης είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην Αγγλία. Εμείς είμαστε μια χώρα άναρχης δομής. Προερχόμαστε από μια οικογένεια με στενούς δεσμούς που καλύπτει με περισσή φροντίδα τα λάθη των παιδιών της. Αυτό δημιουργεί στους Έλληνες την ανάγκη μυστικών διεργασιών με παρανοϊκή χροιά (κάποιοι είναι μαζί μας, κάποιοι είναι αντίπαλοι), την αέναη παιδικότητα σ’ όλες τις εκφάνσεις της ενήλικης ζωής (αφού τελικά δεν απογαλακτιζόμαστε) και την αναρχία, την άρνηση συμμόρφωσης σε νόμους και θεσμούς. Τώρα ευτυχώς τα πράγματα αλλάζουν σε κάποιο βαθμό, αλλά η ελληνική οικογένεια δεν είναι πρότυπο οικογένειας, άσχετα με το τι πιστεύεται. 5. Οι Έλληνες ερωτεύονται; -Οι περισσότεροι ερωτεύονται, αλλά δεν αγαπάνε πραγματικά. Αυτό συνδέεται άμεσα με την παιδικότητα που τους χαρακτηρίζει. Έχουν εντάσεις, τα βιώνουν όλα σε υπερβολικό βαθμό, κλαίνε, χωρίζουν, φωνάζουν. Και υπάρχει μέσα σ’ όλο αυτό μια τεράστια αμφιθυμία, κατάλοιπο της σχέσης τους με τη μητέρα τους. Δεν μπορούν να δουν το σύντροφό τους με ξεκάθαρα μάτια και κυρίως να αντέξουν ότι υπάρχουν καλές και κακές πλευρές. Πρέπει να μπορούν να τις αποδεχτούν αυτές τις πλευρές στον άλλο για να φτάσουν στο σημείο να τον αγαπήσουν. Αντιθέτως, μόλις γνωρίσουν κάποιον τον εξιδανικεύουν γιατί έχουν ανάγκη να ζήσουν ένα παραμύθι, και με την έλευση της πραγματικής κατάστασης βιώνουν μια τρομακτική απογοήτευση, η επιστημονικώς αποκαλούμενη ματαίωση, που δεν δικαιολογείται λογικά. Όσο και αν φαίνεται παράξενο, όσο πιο ανώριμος είναι κανείς (όσο δηλαδή η αρχαϊκή σχέση με τη μητέρα του δεν ήταν ικανοποιητική) τόσο πιο παράφορα ερωτεύεται, με συχνότατο αποτέλεσμα την πολύ γρήγορη διάλυση του έρωτα, ή της σχέσης γενικότερα, με αισθήματα απογοήτευσης και εχθρότητας. Αυτό συμβαίνει στους ανθρώπους γιατί προσπαθούν να βρουν σ’ έναν σύντροφο αυτά που τους έλειψαν στην πρώτη σχέση της ζωής τους. Επειδή αυτό το έχουν ανάγκη προβάλλουν τις ανάγκες αυτές στο πρόσωπο της επιλογής τους εξιδανικεύοντάς το και πιστεύοντας ότι αυτός ο σύντροφος τις κατέχει όντως αυτές τις ιδιότητες, επειδή το χρειάζονται. Γι’ αυτό ο παράφορος έρωτας είναι συγκλονιστικός αλλά συχνότατα καταλήγει σε ματαίωση και θυμό όταν συνειδητοποιούν σύντομα ότι ο άλλος δεν κατέχει τις ιδιότητες που ασυνείδητα προβάλλονται πάνω του. Ο πραγματικός έρωτας και η αγάπη αναπτύσσονται όταν οι άνθρωποι μπορούν να δουν τον άλλον με τις πραγματικές του ιδιότητες και μπορούν να δουν αυτό που είναι και όχι την εξιδανικευτική εικόνα που ψάχνουν. Η ισότιμη αποδοχή της καλής και της κακής πλευράς προϋποθέτει την ύπαρξη υψηλής αυτοεκτίμησης η οποία καλλιεργείται με την αγάπη της μητέρας στα πρώτα 2-3 χρόνια της ζωής του παιδιού. Το θέμα σ’ αυτό το βάθος είναι αρκετά πολύπλοκο και απαιτεί πολύ περισσότερο χώρο απ’ αυτόν της συζήτησής μας. Ελπίζω σύντομα να κυκλοφορήσει ένα βιβλίο γύρω απ’ τον έρωτα, την αγάπη και το γάμο όπου προσπαθώ να ασχοληθώ με τα θέματα αυτά με περισσότερες λεπτομέρειες. 6. Η Εκκλησία με την εξομολόγηση έχει συνάφεια ρόλου με την ψυχανάλυση, κάποτε είχε αυτή τα σκήπτρα στα άδυτα της ψυχής. Ο Έλληνας διεύρυνε τους ορίζοντές του, αναζητά όντως την αλήθεια ή μόνο την παρηγοριά; - Η σχέση των Ελλήνων με την Εκκλησία είναι περισσότερο τελετουργική παρά ουσιαστική. Όσον αφορά στην εξομολόγηση υπάρχουν πιστοί που αναζητούν μια επαγγελματική, επιστημονική συμβουλή. Η Εκκλησία με την ψυχοθεραπεία-ψυχανάλυση δεν ταυτίζονται, οπότε δεν συγκρούονται. Το ένα δεν αναιρεί το άλλο, συνήθως όμως αυτοί που επιθυμούν αλλαγή δεν στρέφονται μόνο στην εξομολόγηση, διότι δεν είναι αμφίδρομη σχέση, δεν είναι θεραπευτική με πλαίσιο και αρχές. Βέβαια, πρέπει να προσθέσω ότι υπάρχει ένας αριθμός ιερέων που κάνει θεραπεία, οπότε αυτό είναι πολύ θετικό και για την ίδια την Εκκλησία. 7. Ποια θα ήταν τα βασικά και πρωταρχικής αναγκαιότητας μέτρα που θα παίρνατε αν μετείχατε στην κυβέρνηση, για τα σχολεία, τη νέα γενιά με στόχο την επίτευξη της ενδοσκόπησής τους, τη συνειδητοποίηση και εν γένει την ευτυχία τους; - Πάνω από είκοσι χρόνια προσπαθώ μέσα από τη θέση μου να προπαγανδίσω την οργάνωση στο σχολικό πρόγραμμα «Μαθημάτων Ζωής». Είναι μια προσπάθεια που δεν είναι εφικτό με τα σημερινά δεδομένα να πραγματοποιηθεί, διότι είναι δύσκολο εγχείρημα για την Πολιτεία -και για κάθε κυβέρνηση- η οποία δεν μπαίνει σε τέτοιες διαδικασίες, δεν είναι έτοιμη να αντέξει το κόστος των τομών που χρειάζεται η Εκπαίδευση. Για την ιστορία, το πρόγραμμα αφορά στο να συνέρχεται η κάθε τάξη μια-δυο φορές την εβδομάδα με επόπτες ειδικά εκπαιδευμένους θεραπευτές για τα σχολεία και με υλικό επίσης ειδικά προσαρμοσμένο στην ηλικία του παιδιού. Εκεί το παιδί θα μαθαίνει τι είναι η ζωή, οι σχέσεις, πώς δημιουργούνται και πώς συντηρούνται. Ποια είναι τα συναισθήματα που διέπουν τις σχέσεις, τι είναι η αγάπη και τι ορίζεται ως τέτοια, πώς αγαπάμε, ποιοι είναι οι φόβοι μας και πώς τους αντιμετωπίζουμε. Είναι μια προσπάθεια ν’ αποκτήσει ο άνθρωπος από μικρός μια ξεκάθαρη ματιά απέναντι στην ύπαρξή του, να φωτίσει τις πτυχές και να σχετικοποιήσει τους φόβους του. Επίσης, θα γίνεται αναφορά σε έννοιες κοινωνικής συνύπαρξης όπως η ελευθερία, η ασυδοσία, οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα. Θα ορίζεται ο γάμος στην πραγματική του διάσταση, ο τρόπος που επιλέγεται ο σύντροφος και η ασυνείδητη ψυχική ζωή που καθορίζει όλες τις συμπεριφορές και τις επιλογές μας. Φρονώ ότι το πρόγραμμα αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον και χρήσιμο για τα παιδιά που είναι υπό διαμόρφωση, από τις Αρχές Οικονομικής θεωρίας για παράδειγμα που εξετάζεται ως μάθημα εισαγωγής στα πανεπιστήμια και είναι τόσο εξειδικευμένο. 8. Είναι εφικτό για τον Έλληνα σήμερα να κάνει ψυχανάλυση. Πόσο αντέχει το κόστος της; - Η ατομική ανάλυση είναι ακριβή για το μέσο Έλληνα. Υπάρχουν όμως σήμερα και λιγότερο ακριβές μεθόδους θεραπείας. Καταρχάς η ομαδική θεραπεία είναι πιο προσιτή και πολύ αποτελεσματική. Μια εξαιρετική μελέτη των Toseland και Siporin -τις παραθέτει στο επιστημονικό σύγγραμά του ο Ι. Γιάλομ (βασικό εγχειρίδιο στην εκπαίδευση της εταιρείας) «The Theory and Practice of group Psychotherapy» αναθεώρησε τις τριάντα δύο υπάρχουσες, άρτια ελεγχόμενες ερευνητικές μελέτες οι οποίες συνέκριναν την ατομική με την ομαδική θεραπεία. Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν ότι η ομαδική θεραπεία ήταν πιο αποτελεσματική απ’ ό,τι η ατομική στο 25% των μελετών. Ο Γιάλομ πιστεύει πολύ στην ομαδική δουλειά και έχει γράψει το πιο πλήρες επιστημονικό βιβλίο για την ομαδική ψυχοθεραπεία και ένα άλλο, επίσης σημαντικό, για την Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία. Είναι πολύ σπουδαία βιβλία, είναι όμως επιστημονικά, εξειδικευμένου ενδιαφέροντος οπότε και λιγότερο γνωστά στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. Επίσης, πολλά μεγάλα γενικά και ψυχιατρικά νοσοκομεία οργανώνουν ομάδες ψυχοθεραπείας για ομάδες, οικογένειες, ζευγάρια και αυτά προσφέρονται δωρεάν. Η θεωρητική προσπέλαση είναι άλλοτε ψυχαναλυτικού τύπου και άλλοτε γνωσιακού, συμπεριφοριστικού ή συστημικού τύπου. Υπάρχουν λοιπόν τρόποι, αρκεί να τους αναζητήσεις.
11. Στην Ελλάδα, μια που τα θίγουμε όλα αυτά, έχει ξεκινήσει ο διάλογος για την πιστοποίηση του επαγγέλματος του ψυχοθεραπευτή; - Το 1990 έγινε στο Στρασβούργο μια διάσκεψη-σταθμός, στην οποία συμμετείχαν δεκάδες Ψυχοθεραπευτικές Ενώσεις από διάφορες χώρες της Ευρώπης και η οποία κατέληξε στη διατύπωση μιας «δήλωσης». Στη δήλωση αυτή αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι «η Ψυχοθεραπεία είναι μια ανεξάρτητη επιστημονική ειδικότητα, η πρακτική της οποίας αντιπροσωπεύει ένα ελεύθερο επάγγελμα που απαιτεί προηγμένο επίπεδο θεωρητικών και κλινικών προσόντων και επομένως γι’ αυτό το επάγγελμα απαιτείται περαιτέρω εκπαίδευση ακόμα και για τον επαγγελματία Ψυχολόγο και Ψυχίατρο». Είχε προηγηθεί πριν από τη διάσκεψη συγκρότηση της «Ευρωπαϊκής Ένωσης Ψυχοθεραπείας» (European Association for Psychotherapy) η οποία σήμερα αντιπροσωπεύει περίπου 150.000 Ψυχοθεραπευτές από 46 χώρες. Τον Ιούνιο του 1997, στη διάρκεια του συνεδρίου της ΕΑP, στη Ρώμη συμφωνήθηκαν: η καθιέρωση του «Ευρωπαϊκού Πιστοποιητικού Ψυχοθεραπείας» (European Certificate of Psychotherapy) και οι όροι μεταπτυχιακής κατάρτισης που απαιτούνται στη χορήγησή του. Συγκεκριμενοποιήθηκαν τα χρόνια κλινικής και θεωρητικής εκπαίδευσης, οι θεωρητικοί κλάδοι που περιλαμβάνονται κ.λπ. Στη χώρα μας αυτές οι εξελίξεις έχουν περάσει απαρατήρητες με αποτέλεσμα να επικρατεί μια απαράδεκτη θεσμικά και δεοντολογικά κατάσταση στο χώρο από την οποία πλήττονται α) ουσιαστικά επαγγελματικά δικαιώματα όσων Ψυχοθεραπευτών έχουν λάβει σοβαρή και πολυδάπανη εκπαίδευση στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό και β) τα συμφέροντα των αρρώστων, οι οποίοι εύκολα μπορούν να πέσουν θύματα ψευδο-ψυχοθεραπευτών και ψευδο-ψυχοθεραπειών. Έτσι και σ’ αυτό το ζήτημα δείχνουμε ένα σοβαρό έλλειμμα σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Σήμερα έχουν υποσχεθεί τα θεσμικά όργανα ότι θα ξεκινήσει ο διάλογος για την πιστοποίηση των Εταιρειών που πληρούν τις προϋποθέσεις, αλλά δεν είναι σαφές το πότε. 12. Κλείνοντας, θα θέλατε να πείτε κάτι σ’ αυτούς που θα ήθελαν να κάνουν θεραπεία αλλά δεν το τολμούν; - Θα ήθελα να πω ότι το να κάνει κάποιος θεραπεία, είτε ατομική είτε ομαδική δεν αντιμετωπίζει περισσότερα προβλήματα από κάποιον που δεν κάνει. Απλώς φέρεται πιο υπεύθυνα απέναντι στη ζωή, στην ύπαρξή του και στους γύρω του. Είναι σαν τρέχει πιο γρήγορα από τους άλλους προς την αυτοπραγμάτωσή του. Όταν θα το αποφασίσει όμως είναι απόλυτα στο χέρι του να βρει έναν θεραπευτή κατάλληλα εκπαιδευμένο, διότι αυτός έχει την ευθύνη για τη ζωή του. *Η συνέντευξη έχει πραγματοποιηθεί το 2005 και έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό "Vita". |