Παιδική Ψυχολογία

Μόλις τον προηγούμενο αιώνα τα παιδιά απέκτησαν αυτόνομη αναπτυξιακή κατηγορία. Η παιδική ηλικία δεν είναι πλέον μια ηλικία ίδια και απαράλλακτη με την ενήλικη, έχει τους δικούς της κώδικες, τις δικές τις ανάγκες και χρήζει μεγάλης προσοχής. Για να περάσει κάποιος το κατώφλι της ενηλικίωσης και της ωριμότητας, πρέπει να του αναγνωριστεί το δικαίωμα στην ανωριμότητα, στο παιχνίδι, στην ξεγνοιασιά. Τα παιδικά χρόνια για τον δυτικό κόσμο πρέπει να είναι το μοναδικό καταφύγιο απέναντι σε όλες τις δυσκολίες. Κάθε φορά που ανατρέχουμε σε αυτά πρέπει να νιώθουμε ένα κουκούλι μεγάλης θαλπωρής να μας περιβάλλει. Διαφορετικά είμαστε τρωτοί, διάτρητοι απέναντι στις βολές της συνεχούς ρευστότητας, μιας κοινωνίας που αλλάζει δραματικά. 

---

Θα γίνω καλή μητέρα;
Ιστορίες αγωνίας από το παρελθόν για το μέλλον

Μητέρα γεννιέσαι ή γίνεσαι; Και από πού γίνεσαι; Από τα χρόνια; Από το γάμο; Από την ενηλικίωση; Από τη στιγμή που κρατάς το αγγελούδι σου στα χέρια σου ή από τη στιγμή που σε κρατούν εσένα οι δικοί σου γονείς; Πόση σχέση έχεις εσύ με τη δική σου μητέρα; Πόση σχέση έχει το παιδί σου με εσένα; Η μητρότητα είναι μια ιστορία αλλεπάλληλων συνεξαρτήσεων. Τρυφερών και επώδυνων αναμνήσεων. Καταναγκασμού και ρουτίνας. Ασφυξίας και ζωής. Χαράς και πόνου ταυτόχρονα. Πολύ συχνά το παρελθόν γίνεται παρόν και το παρόν μέλλον. Για να γίνει κάποια μητέρα δεν αρκεί να φέρει στον κόσμο ένα παιδί. Πρέπει να το μεγαλώσει. Και παράλληλα να μεγαλώσει και εκείνη. Και για να μεγαλώσουμε μεγαλώνοντας τα παιδιά μας πρέπει να θυμηθούμε τα δικά μας παιδικά χρόνια, επιτρέποντας παράλληλα στο παιδί μας να μας καθοδηγήσει σε σχέση με την ανατροφή που θέλει. 

Δεν υπάρχει σήμερα γυναίκα που να κρατά στα χέρια της το αγγελούδι που μόλις έφερε στον κόσμο και να μην αναρωτιέται εάν θα μπορέσει να κάνει το καλύτερο για αυτό. Ενώ οι σημερινές νέες μητέρες έχουν πολλά διαπιστευτήρια για τη ζωή τους, μικρές και μεγάλες επαγγελματικές, επιστημονικές και προσωπικές νίκες, εντούτοις η μητρότητα επειδή έρχεται συνήθως πολύ αργότερα σε σχέση με τις δικές τους μητέρες, αντιμετωπίζεται με αμφιθυμία. Από τη μια, υπάρχει η τεράστια αγάπη και επιθυμία για αυτό το μικρό πλασματάκι, από την άλλη υπάρχει η αγωνία για το πόσο και πώς θα αλλάξει η ζωή. Η μητρότητα στις μέρες μας δεν είναι αυτονόητη κατάσταση. Δεν αποτελεί μια φυσική «ευκολία» σαν και εκείνη των γιαγιάδων μας, που αράδιαζαν παιδιά και αυτά τι να έκαναν, μεγάλωναν με κάθε τρόπο. Η μητρότητα σήμερα απασχολεί έντονα το ζευγάρι και κυρίως τη μέλλουσα μητέρα με τρόπο αγωνιώδη. Από τη μια είναι τα πρακτικά –πόσο θα λείψω από τη δουλειά μου, ποιος θα το κρατάει, πόσο θα λείπω από το μωρό μου- και από την άλλη τα ψυχικά – συναισθηματικά βάρη –γιατί κλαίει, πόση αγκαλιά χρειάζεται, ποιος θα με βοηθήσει, πού πήγε η προηγούμενη ζωή μου-…

Ακόμα και εάν η ζυγαριά γέρνει υπέρ της χαράς, σχεδόν πάντα, εντούτοις πρέπει να ακούμε και τις εσωτερικές φωνές μας, οι οποίες πολλές φορές μας δημιουργούν εμπόδια, σύγχυση, αγωνία, θλίψη ακόμα και κατάθλιψη. Για να είναι καλά ένα βρέφος πρέπει να είναι καλά η μητέρα του.

 
Winnicott: Μια αρκετά καλή μητέρα

 
Ο Βρετανός παιδίατρος και ψυχαναλυτής D. Winnicott αφιέρωσε μεγάλο μέρος της κλινικής θεωρίας του στον πρώτο χρόνο της ζωής του βρέφους. Μέσα από την παρατήρησή του στα βρέφη, κατέληξε σε μερικές πολύ σημαντικές και διαχρονικές θεωρίες που έχουν αλλάξει και ολόκληρη την ψυχαναλυτική θεωρία αλλά και τον τρόπο που αντιμετωπίζεται η μητρότητα.

Δεν υπάρχει τέλεια μητέρα. Και δεν χρειάζεται η μητέρα να είναι τέλεια. Το βρέφος για να κατορθώσει να πετύχει την ομαλή ένταξή του στη ζωή και μετέπειτα να πετύχει έναν σταδιακό και ήπιο αποχωρισμό, πρέπει να συνδέεται και να ανατρέφεται από μια «αρκετά καλή» μητέρα. Τι σημαίνει να είναι κάποιος αρκετά καλός; Σημαίνει ότι μπορεί να αναγνωρίσει τις ανάγκες του παιδιού του και να τις παρέχει. Αντέχει τον πρώτο καιρό της πλήρους εξάρτησης, έχει συμφιλιωθεί με τις δικές του μητρικές ανάγκες και αισθάνεται ότι το μωρό δεν είναι ένα βάρος που δεν δύναται να σηκώσει στους ώμους της. Μπορεί να είναι τρυφερή χωρίς να είναι προσκολλημένη για τις δικές της ανάγκες, και μπορεί να αντέξει την προσκόλληση του βρέφους χωρίς να αισθάνεται ότι χάνει την ύπαρξή της.

Μια αρκετά καλή μητέρα είχε τις περισσότερες φορές και εκείνη μια αρκετά καλή μητέρα. Δυστυχώς αυτές οι γυναίκες γίνονται καλύτερες μητέρες από μόνες τους. Η μητρότητα είναι βίωμα.

Δώσε αγάπη και αγκαλιά. Πολύ και από τα δύο

Ο πρώτος καιρός, ιδίως το πρώτο εξάμηνο απαραιτήτως, αλλά και ο πρώτος χρόνος είναι ο χρόνος της μεγάλης τρυφερότητας. Φανταστείτε το παιδί σας σαν ένα δέρμα που πρέπει να αποθηκεύσει ψυχική τροφή. Και αυτή παρέχεται από την αυθεντική, ειλικρινή, βαθιά σωματική επαφή. Τα χάδια, τα γλυκόλογα, οι ήρεμες φωνές, οι συζητήσεις, το γέλιο, η γλυκιά μουσική, η τροφή, ο ύπνος είναι τα στοιχεία που μεγαλώνουν με γοργούς ρυθμούς ένα έμβρυο. Έρευνες σε ιδρύματα έχουν δείξει ότι παιδιά που έχουν απολαύσει πολλά χάδια και λίγη τροφή έχουν μεγαλώσει ενώ έμβρυα που τρέφονταν χωρίς σωματική επαφή βίωσαν μέχρι και το θάνατο. Το άγχος που έχει το βρέφος από την πρώτη στιγμή που γεννιέται είναι άγχος αφανισμού. Εξαρτάται πλήρως από τη μητέρα του και τις ορέξεις και διαθέσεις της. Έτσι φτιάχνει τον κόσμο του.

Δεν υπάρχει βρέφος μόνο του. Το βρέφος αποτελεί τους πρώτους μήνες προέκταση της μητέρας. Είναι απόλυτα ταυτισμένοι οι δυο τους και αυτό φτιάχνει το δεσμό.

Για αυτό μετέπειτα στη ζωή μας δεν υπάρχουμε χωρίς δεσμούς. Οικογενειακούς, φιλικούς, συγγενικούς, επαγγελματικούς κ.ο.κ.

Τι σημαίνει όμως να κρατά μια μητέρα το παιδί της;

«Το κράτημα»: Προστατεύει από φυσιολογικούς κινδύνους. Λαμβάνει υπ’ όψιν του την ευαισθησία του βρέφους –άγγιγμα, θερμοκρασία, ακουστική ευαισθησία, ευαισθησία σε πτώσεις (δράσεις της βαρύτητας) και την έλλειψη γνώσης του βρέφους για την ύπαρξη οποιουδήποτε άλλου εκτός από τον εαυτό. Περιλαμβάνει τη συνολική ρουτίνα της φροντίδας ημέρα και νύχτα, που δεν είναι ίδια για όλα τα βρέφη, επειδή αποτελεί μέρος του βρέφους, και δύο βρέφη δεν μοιάζουν καθόλου. Επίσης παρακολουθεί τις ελάχιστες, από μέρα σε μέρα, αλλαγές που οφείλονται στην ανάπτυξη και στο μεγάλωμα του βρέφους, αλλαγές φυσικές και ψυχολογικές.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μητέρες που το έχουν μέσα τους να παρέχουν αρκετά καλή φροντίδα μπορούν να βελτιωθούν αν τους χορηγηθεί φροντίδα για τον εαυτό τους αναγνωρίζοντας την ουσιαστική φύση του καθήκοντός τους. Οι μητέρες που δεν το έχουν μέσα τους να παρέχουν αρκετά καλή φροντίδα δεν μπορούν να γίνουν αρκετά καλές μόνο με εκπαίδευση.

Το κράτημα περιλαμβάνει κυρίως το φυσικό κράτημα του βρέφους, που είναι μια μορφή αγάπης. Είναι ίσως ο μόνος τρόπος με τον οποίο μια μητέρα μπορεί να δείξει στο βρέφος την αγάπη της. Υπάρχουν μητέρες που μπορούν να κρατήσουν ένα βρέφος και μητέρες που δεν μπορούν. Οι τελευταίες γρήγορα προκαλούν στο βρέφος αίσθηση ανασφάλειας και αγωνιώδες κλάμα.

 
Ακολούθησε το ένστικτο, όχι τη θεωρία

Όσα και να διαβάσει μια μητέρα, που όλα είναι καλά και σημαντικά, τη στιγμή που πέφτει η αυλαία, που έρχεται στον κόσμο το παιδί της, είναι μόνη με τον εαυτό της και το ένστικτό της. Παρακολουθήστε το παιδί σας, ακούστε τον εαυτό σας και προσπαθήσετε να τονώσετε την αυτοπεποίθησή σας, άσχετα με το τι θα πει ο καθένας. Δυστυχώς, κάθε φορά που γεννιέται ένα παιδί όλοι έχουν άποψη για την ανατροφή του, ακόμα και εάν δεν έπιασαν ποτέ παιδί στα χέρια τους. Ένας πατέρας που γέννησε η γυναίκα του φυσιολογικά είπε σε μια γυναίκα που μόλις είχε γεννήσει με καισαρική «να δεις τι θα ένιωθες εάν είχες γεννήσει φυσιολογικά…» Λες και είναι νιώσει εκείνος…

Να θυμάστε πάντα είστε η καλύτερη δυνατή μητέρα για το παιδί σας. Είναι η μοναδική που έχει. Φροντίστε τη.

 
Μην ενοχοποιείσαι χωρίς λόγο

Πολλά θα γίνουν σωστά και άλλα τόσα θα γίνουν λάθος. Ιδίως τον πρώτο καιρό, η κούραση είναι μεγάλη και οι ορμόνες κάνουν πάρτι στο σώμα και στο μυαλό της νέας μητέρας. Μην ενοχοποιείστε χωρίς λόγο. Προσπαθήστε για το καλύτερο με αυθεντικό τρόπο. Μιλήστε στο παιδί από την πρώτη στιγμή που θα το πάρετε στα χέρια σας. Ακούει και καταλαβαίνει. Θα εκπλαγείτε πόσο. Μην το αφήνετε να κλαίει. Ζητήστε βοήθεια. Ιδίως τα πρακτικά του σπιτιού αφήστε κάποιον άλλον να τα κάνει. Ζητήστε βοήθεια από έναν άνθρωπο που δεν σας προκαλεί ένταση και σας ηρεμεί. Το σημαντικότερο είναι να μη ζορίζεται η μητέρα. Μην ενοχοποιηθείτε εάν δεν μπορείτε να θηλάσετε, εάν δεν αντέχετε, εάν δεν έχετε γάλα. Η τάση σήμερα είναι οι παιδίατροι και άλλοι να λένε στις μητέρες να θηλάζουν οπωσδήποτε. Εάν μπορείτε να το κάνετε είναι πολύ καλό. Εάν δεν μπορείτε, κρατάτε αγκαλιά το μωρό σας, κοιτάζετε το στα μάτια και δώστε του μπιμπερό. Είναι η καλύτερη τροφή. Και στο θηλασμό δεν χρειάζονται υπερβολές. Ο πρώτος χρόνος είναι ο περισσότερος χρόνος –στην ακραία του εκδοχή- που χρειάζεται ένα μωρό το μητρικό γάλα. Από εκεί και πέρα δεν καλύπτονται ανάγκες του μωρού αλλά της μητέρας για προσκόλληση.

Ψάξε να δεις τη μητέρα που είχες

Δυστυχώς ή ευτυχώς, αυτές είναι ιστορίες που επαναλαμβάνονται. Δεν είμαστε οι ίδιοι άνθρωποι με τους γονείς μας αλλά όσον αφορά τη μητρότητα, η ιστορία περίπου επαναλαμβάνεται. Σίγουρα οι νέες κοπέλες σήμερα γνωρίζουν περισσότερα και είναι πιο ενημερωμένες, πιο κατασταλλαγμένες, πιο σίγουρες για τη μητρότητα, εντούτοις το μητρικό φίλτρο περνάει από μητέρα σε μητέρα. Κρατηθείτε από τα καλά που είχε η μητέρα σας, σκεφτείτε με γόνιμο τρόπο τι θα θέλατε να είχατε περισσότερο ή αλλιώς, και δώστε στο παιδί σας. Από την άλλη, επειδή τα παιδιά μας δεν είναι ομοιώματα δικά μας, ακούστε και τις ανάγκες του παιδιού σας.

Αφουγκράσου τις ανάγκες του μωρού. Είναι μια σχέση για δύο

Όπως είπαμε και παραπάνω, δεν υπάρχει μητέρα ξεκομμένη από το μωρό της και μωρό χωρίς τη μητέρα του. Από την πρώτη στιγμή που γεννιέται ένα μωρό κάτι θέλει, κάτι διεκδικεί, κάπως θέλει να ικανοποιηθεί. Αφουγκραστείτε το. Μην πιάσετε τα διάφορα εγχειρίδια ανατροφής, ύπνου και διατροφής και προσπαθείτε να τα φορέσετε στο παιδί σας. Μπορεί να φέρετε τα αντίθετα αποτελέσματα. Είναι διαφορετικό να ρωτήσετε έναν έμπιστο άνθρωπο ή έναν ειδικό με τον οποίο θα συζητήσετε και είναι διαφορετικό να εφαρμόζετε τις οδηγίες χρήσης ενός βιβλίου στο μωρό σαν να είναι μια μηχανή με κουμπιά λειτουργίας. Κανείς δεν ξέρει περισσότερα από εσάς. Απλώς δεν ξέρετε ότι τα ξέρετε. Και σιγά σιγά θα σας έρθουν εάν είστε ψύχραιμη και όχι υπερβολικά φοβισμένη. Άλλωστε, μην ξεχνάτε ότι το μωρό έχει σε έναν βαθμό εσωτερικευμένο ένα αίσθημα επιβίωσης, και όσο μεγαλώνει αυτό γίνεται περισσότερο εμφανές. Μη διστάζετε να δίνετε πολύ φροντίδα, αγάπη, νοιάξιμο και αγκαλιά. Κανείς ποτέ δεν ζημιώθηκε από την πολύ αγκαλιά. Φυσικά ο πρώτος χρόνος είναι σημαντικός για όλα αυτά. Μετά, έτσι όπως προχωρά η ζωή, αλλάζουν τα δεδομένα και της μητέρας, προσαρμόζεται και το μωρό ή το νήπιο στις αλλαγές της καθημερινότητας. Να θυμάστε: μια χαρούμενη μητέρα κάνει χαρούμενο ένα μωρό.

Σημείωση: Το κείμενο αυτό ανακοινώθηκε στο πλαίσιο σεμιναρίων που διοργανώνει η Prenatal για τις μέλλουσες και νέες μαμάδες.

«Μπαμπά, πεινάω»: 
Η λειτουργία του πατέρα στους πρώτους μήνες ζωής του παιδιού

Είναι σύνηθες να αφιερώνεται πολύ μεγάλο κομμάτι της προσοχής και του ενδιαφέροντος απ’ όλους μέσα σε μια οικογένεια στη μητέρα που κυοφορεί το βρέφος, στη γυναίκα που αλλάζει ψυχικά και σωματικά μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία σε όλες τις χρονικές φάσεις, πριν μείνει έγκυος, κατά τη διάρκεια της εννιάμηνης εγκυμοσύνης και μετά τον τοκετό, μέχρι και τα επόμενα δεκαοχτώ χρόνια ζωής του παιδιού της. Καθίσταται, όμως, σαφές ότι οι ευθύνες μεγαλώνουν μαζί με τη χαρά που συνεπάγεται το γεγονός της σύλληψης ενός εμβρύου και για τους δυο γονείς. Ο πατέρας κάποιες φορές φαντάζει ως παρατηρητής. Ή κάποιες άλλες, αποσύρεται τελείως από τον υποστηρικτικό, συμπληρωματικό ρόλο του χρησιμοποιώντας δικαιολογίες του τύπου: «Εγώ τι να κάνω του μωρού, ούτε να το ταϊσω δεν μπορώ». Και όμως ένας πατέρας μπορεί να αλλάξει τελείως τα δυναμικά της σχέσης μητέρας-παιδιού, να έχει ανοιχτές τις αισθήσεις του για να ικανοποιήσει άμεσα τις ανάγκες της συζύγου του και ακόμα-ακόμα να ταϊσει ή να αλλάξει τη πάνα του παιδιού του. Η γυναίκα που έγινε μόλις μητέρα χρειάζεται την παρουσία του συντρόφου της περισσότερο από ποτέ. Έτσι, λοιπόν, όπως σ’ ένα θεατρικό έργο, πάνω στη σκηνή, μια αμίλητη παρουσία αλλά πάντα παρούσα αλλάζει τελείως τη δυναμική των πρωταγωνιστών, έτσι και στην οικογένεια ο πατέρας αυτούς του μήνες αλλάζει το σκηνικό της αδιάσπαστης σχέσης μητέρας και παιδιού με το να είναι απλώς εκεί, στη διακριτική ευχέρεια των αναγκών της γυναίκας του.

Βαρύ για έναν

Τους πρώτους μήνες της ζωής ενός παιδιού η μητέρα καλείται να αφήσει τον κόσμο και τους πραγματικούς ρυθμούς του και να εισέλθει σε μια πρωτογενή, μητρική φροντίδα εστιασμένη απόλυτα στις ανάγκες του μωρού της. Φέρνει στον κόσμο ένα πλάσμα που την έχει απόλυτη ανάγκη για να επιβιώσει. Από την απόλυτη ασφάλεια και προστασία που του παρείχε η κοιλιά της μητέρας βρίσκεται τώρα εκτεθειμένο και ανασφαλές σ’ έναν κόσμο που του φαντάζει απειλητικός και επικίνδυνος. Η μητέρα, λοιπόν, οφείλει να μετατρέψει το άγχος του βρέφους που πηγάζει απ’ το άγνωστο εξωτερικό περιβάλλον σε μια ασφαλή αγκαλιά θαλπωρής, αγάπης, κατανόησης και τροφής. Δηλαδή να «ακούσει» βαθύτερα τις ανάγκες του μωρού της και να προσπαθήσει όσο γίνεται περισσότερο να τις ικανοποιήσει. Είναι ένα δύσκολο και πολύ υπεύθυνο εξισορροπιστικό πλαίσιο που καλείται να δημιουργήσει η μητέρα και πρέπει να το κάνει εκείνη, γιατί το μωρό της αναγνωρίζει μόνον εκείνη τους πρώτους πολύ σημαντικούς μήνες της ζωής του.

Η Χ.Κ. όταν γέννησε βρισκόταν μόνη της, χωρίς την παρουσία του πατέρα του παιδιού της. Είχαν χωρίσει λίγο πριν γεννήσει, αλλά εκείνη ήταν αποφασισμένη να κρατήσει το παιδί. Ήταν μια γυναίκα, γύρω στα 35, ώριμη, καλλιεργημένη και με οικονομική άνεση, οπότε δεν θα είχε καμιά δυσκολία να μεγαλώσει το παιδί της όπως ήθελε. Από τον έβδομο μήνα της εγκυμοσύνης της είχε σταματήσει τη δουλειά της και θα επέστρεφε σ’ αυτή όταν το παιδί της θα ήταν αισίως ενός έτους. Ψυχολογικά ήταν προετοιμασμένη να φέρει στον κόσμο αυτό το παιδί, το ήθελε, το περίμενε από καιρό, παρ’ όλο που ήξερε ότι δεν ήταν αρμονική η συμβίωση με τον άνθρωπο που επέλεξε να παντρευτεί. Σήμερα που το παιδί της είναι πέντε ετών εκείνη θυμάται πόσο μόνη αισθανόταν τα βράδια όταν θήλαζε και κοίμιζε το μωρό της. Η σιωπή έπεφτε βαριά στο σπίτι τις στιγμές που δεν είχε να επικοινωνήσει με κάποιον. Το πρώτο καιρό που ήταν λεχώνα ξυπνούσε και κοιμόταν στα ωράρια του μικρού και ήταν πλήρως εναρμονισμένη με τη ζωή του. Αλλά δεν αισθανόταν πλήρης διότι οι δικές της ανάγκες παραμελούνταν και δεν υπήρχε κανένας να τις καλύψει. Το άγχος την κυρίευε για το πώς θα το μεγαλώσει μόνη της και αμφέβαλλε εάν είναι καλή μητέρα. Ο πατέρας του παιδιού της δεν βρισκόταν εκεί για να την τονώσει, να τη στηρίξει, να βιώσει μαζί της αυτό που πέρναγε. Οι φίλοι και οι συγγενείς ήταν κοντά της αλλά δεν μπορούσαν να δώσουν αυτό που θα μοιραζόταν με το σύντροφο και πατέρα του παιδιού της.

«Ήταν η δική μου τροφή»

Μια αντίθετη περίπτωση έζησε η Κ.Λ., μια γυναίκα που συνέλαβε την κόρη της μετά από πολλά χρόνια προσπαθειών με το σύζυγό της. «Είχα κουραστεί να προσπαθώ και να τρέχω από γιατρό σε γιατρό. Αισθανόμουν ως πειραματόζωο, μετά από τόσες προσπάθειες κα τόσες εξετάσεις. Είχε ατονήσει με τον καιρό εξάλλου η πρωτογενής, αυθόρμητη επιθυμία μου για παιδί γιατί αισθανόμουν ότι ταλαιπωρούσα την ψυχή μου. Είχα κουραστεί». Θα είχε σταματήσει νωρίτερα τις προσπάθειες και τώρα δεν θα είχε μια πανέμορφη κόρη τριών ετών εάν δεν υπήρχε ο σύντροφός της. Της στάθηκε, την κατανοούσε και τη στήριζε και πριν την εγκυμοσύνη και μετά. «Όταν γέννησα την κόρη μου και έπρεπε να θηλάσω αντιμετώπισα ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα με το στήθος μου και δεν κατέβαινε το γάλα. Είχα υποστεί ήδη μια πολύ μεγάλη ταλαιπωρία γαι να συλλάβω, είχα και μια δύσκολη εγκυμοσύνη, οπότε ήρθε και αυτό να με καθηλώσει. Αργότερα έμαθα ότι είναι συνηθισμένο φαινόμενο να περνάνε κατάθλιψη οι λεχώνες αυτή την περίοδο, ωστόσο εμένα μου φάνταζε τραγικά αφόρητη η κατάσταση. Έκλαιγα κάθε μέρα και αισθανόμουν ανίκανη ως μητέρα και ως σύζυγος. Και δεν έκανα τίποτα να βελτιώσω τη στάση μου, βούλιαζα στην απόγνωσή μου και οι ενοχές με κυρίευαν γιατί, υποτίθεται, έπρεπε να είναι η πιο χαρούμενη περίοδος της ζωής μου. Και εγώ αντ’ αυτού ένιωθα θλιμμένη και δεν έβρισκα κανένα νόημα σ’ όλα αυτά». Σ’ αυτή την καταθλιπτική περίοδο που πέρασε η Κ.Λ. είχε κοντά το σύντροφό της, ο οποίος την αγάπησε πιο πολύ ύστερα από αυτή τη δοκιμασία. Ήταν ψυχικά και σωματικά παρών να στηρίζει, να «τρέφει» με αγάπη τη γυναίκα του για να έχει και αυτή τη δύναμη να θρέψει το παιδί τους. Ήταν ξεκάθαρα ένα μοίρασμα ενέργειας και αγάπης, και αφορούσε και τους τρεις. Όπου στέρευε η δύναμη της μητέρας για το παιδί της ερχόταν ο σύντροφος να την τονώσει ως γυναίκα και ως ύπαρξη για να ξαναπιάσει εκείνη το νήμα της μητρότητας. Και τελικά να βγει δυναμωμένη ψυχικά από όλη αυτή την ιστορία, που δεν είναι πάντα σαν μια καλοφτιαγμένη διαφήμιση.

«Να ’σαι πάντα εδώ»

Ο Π.Α. είναι ένας νεαρός πατέρας με δύο παιδιά. Το πρώτο του παιδί είναι ήδη τριών χρόνων ενώ το δεύτερο μόλις δύο μηνών. Η συμβολή του είναι καίρια και πολύτιμη αφού υπάρχει και το μεγαλύτερο παιδί που δείχνει να τον έχει πολύ μεγάλη ανάγκη.

«Είναι διαφορετικά όταν γεννιέται το πρώτο σου παιδί, και αλλιώς όταν έρχεται το δεύτερο. Τώρα εγώ δεν μπορώ να προσφέρω τίποτα στον δύο μηνών γιο μου, απλώς να φροντίζω τη μαμά του, για να είναι καλά και αυτός. Είναι περίεργο το συναίσθημα απ’ τη μια να είσαι πατέρας και να μην το έχεις ως αίσθημα, διότι με τους δυο μήνες που κάποιος έρχεται στη ζωή δεν έχεις αναπτύξει κάποια σχέση μαζί του, είναι ένας μικρός άγνωστος για σένα. Την πατρότητα την καταλαβαίνω με το μεγάλο μου γιο με τον οποίο μιλάμε, παίζουμε, κάνουμε παρέα και τώρα πια τρώμε μαζί, κοιμόμαστε μαζί. Τώρα που η μαμά του είναι με τον μικρούλη εκείνος με κοιτάει με τα μεγάλα του μάτια σαν ν’ αναρωτιέται: τι έγινε, πώς άλλαξαν τα πράγματα, πού είναι η μαμά μου και ποιος είναι αυτός ο μπόμπιρας που την απασχολεί συνέχεια. Και εγώ καλούμαι να είμαι εκεί για τις ισορροπίες της ψυχής του».

Είναι δύσκολα στις αρχές γι’ αυτό πρέπει να είναι και ο πατέρας πολύ κοντά σ’ αυτό που εκτυλίσσεται, να έχει ανοιχτά τα μάτια και τα αυτιά του και τότε θα μπορέσει να είναι και αυτός «μητέρα» στη μητέρα του παιδιού του ή στο μεγαλύτερο παιδί τους που τον χρειάζεται πολύ. Οι ρόλοι μοιράζονται και καμιά φορά ανταλλάσσονται κιόλας, ευελιξία, παρουσία και αγάπη χρειάζεται. Ένας πατέρας για παράδειγμα μπορεί να θρέψει το μωρό του με το μπιμπερό αν η μητέρα είναι απούσα ή αν δεν θηλάζει. Επίσης, μπορεί να του μιλάει, να του διαβάζει το βράδυ πριν κοιμηθεί και να το κάνει μπάνιο. Μπορεί να είναι εξίσου τρυφερός όπως η σύντροφός του και το παιδί του να το απολαμβάνει. Δεν χρειάζεται πια να διαιωνίζονται τα στερεότυπα των ρόλων, γιατί η εποχή χρειάζεται ευελιξία και το παιδί γίνεται πλουσιότερο όταν παίρνει φροντίδα και απ’ τους δυο. Εξάλλου, το παιχνίδι της μητρότητας απαιτεί δύο ανθρώπους για να ολοκληρωθεί και αυτοί οι δύο πρέπει να είναι σοβαροί παίκτες.

---

Θέμα: Έπιασα το παιδί μου να καπνίζει

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που το παιδί σας ήταν μικρό και κρεμασμένο από πάνω σας, και ακόμα περισσότερα από τότε που ήσασταν εσείς έφηβοι, ώστε να θυμάστε τι νιώθατε τότε. Τώρα ο γιος ή η κόρη σας έχουν αρχίσει δειλά-δειλά να ανεξαρτητοποιούνται, ακόμα πιο έντονα να σας αμφισβητούν και με μεγαλύτερη ευκολία να κρύβονται από το άγρυπνο βλέμμα σας. Η περίοδος αυτή ονομάζεται απλά και περιεκτικά «Εφηβεία». Είναι κατανοητή η δυσκολία των γονιών να συναντήσουν σ’ αυτή τη φάση τα παιδιά τους. Από γλυκά πλάσματα που ήταν μέχρι τώρα έχουν μεταλλαχθεί σε άγουρους νέους/ες με νεύρα, επικρίσεις και συνεχείς απαιτήσεις. Σε κάθε όμως περίπτωση, μπορεί και πρέπει να βρεθεί μια κάποια συνεννόηση, δεν θα ήταν, άλλωστε, συνετό από μέρους σας να τα αφήσετε στο έλεος των προσωπικών τους αδιεξόδων. Η ανοχή που έχετε επιδείξει θα σας εγκαταλείψει μόλις ανακαλύψετε κάτι που θα σας θυμώσει και θα σας προσγειώσει ανώμαλα στην πραγματικότητα.

«Δεν είναι δικά μου, πίστεψέ με»

Μία από τις συνηθισμένες «επαναστάσεις» στις οποίες προβαίνουν οι έφηβοι για να δηλώσουν έμπρακτα ότι μεγάλωσαν, είναι η αλλαγή στην κόμμωση. Ξαφνικά και ενώ μέχρι χθες πηγαίνατε μαζί στο κομμωτήριο και σας συμβουλευόταν, τώρα σας ζήτησε χρήματα να πάει με την παρέα του/της. Το σοκ, όμως, και σ’ αυτή την περίπτωση δεν είναι τόσο μεγάλο όσο το ότι αδειάζοντας ένα μεσημέρι τη σχολική τσάντα για να βρείτε ένα βιβλίο, πέσατε πάνω σε ένα μισοάδειο μαλακό πακέτο τσιγάρα, από αυτά με τη μεγάλη περιεκτικότητα σε πίσσα και νικοτίνη.

Σοκαρισμένη αισθάνθηκε και η Κ.Δ., η μητέρα μιας δεκατετράχρονης κόρης. «Έχασα τη γη κάτω από τα πόδια μου όταν είδα το πακέτο. Δεν ψάχνω πολύ συχνά την τσάντα της και δεν είμαι παρούσα όταν γυρνάει από το σχολείο για να ελέγξω εάν μυρίζουν τα ρούχα της. Ήταν όμως το τελευταίο πράγμα που θα σκεφτόμουν για  τη μικρή μου, διότι αθλείται και προσέχει σχολαστικά την υγεία της, τη διατροφή και την καθαριότητά της και δεν είχε ποτέ αυτό το προφίλ των παιδιών που μέχρι τώρα εγώ θα χαρακτήριζα καπνιστές. Τα έβαλα με μένα, αισθάνθηκα ένοχη για όλα τα λάθη που είχα κάνει στην ανατροφή της, για το ότι την είχα παραμελήσει, για την τυφλή εμπιστοσύνη που της είχα: πώς είναι δυνατόν το μικρό μου να καπνίζει;». Μετά τις πρώτες σκέψεις που έκανε η Κ.Δ., έκρινε σκόπιμο να μην ομολογήσει στην κόρη της ότι βρήκε το πακέτο, απλώς επέλεξε να γίνει καχύποπτη και παρεμβατική. Αυτό, όμως, έφερε αντίθετα αποτελέσματα, διότι η μικρή αισθάνθηκε ξαφνικά και αναίτια μια σοβαρή αλλαγή στη ζωή της λόγω της νέας συμπεριφοράς της μαμάς της, γεγονός που τις έφερε σε μεγάλη αντιπαράθεση. Ύστερα από συνεχείς καβγάδες για το πόσο θα βγαίνει η μικρή και με ποιους, η μητέρα αναγκάστηκε να τη ρωτήσει ευθέως εάν καπνίζει. Το κορίτσι με κλάματα τής εκμυστηρεύτηκε ότι το πακέτο που είχε βρει δεν ήταν δικό της αλλά κάλυπτε την καλύτερή της φίλη. Η πραγματικότητα δεν ήταν, τελικά, όσο άσχημη είχε φανταστεί η Κ.Δ., όμως οι σχέσεις τους είχαν ενταθεί εξαιτίας της αστοχίας της να μιλήσει ήρεμα και να συζητήσει με την κόρη της. Μπροστά στην προοπτική ενός υποθετικού παραπτώματος έχασε την εμπιστοσύνη στο παιδί της και προέβη σε καταπιεστικά μέτρα, θέλοντας με μανία να ελέγξει τα όρια στην ελευθερία της κόρης της.

Πολλές φορές, ακόμα και εάν τελικά το παιδί σας όντως κάπνιζε, είναι καλό να χτίζετε μια σχέση συμμαχίας και να του δείξετε ότι ακόμα και με ένα τέτοιο περιστατικό η εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του/της δεν κλονίστηκε. Μιλήστε ανοιχτά για τους φόβους σας, με διάθεση ειλικρινή να μοιραστείτε στοιχεία από τη ζωή που ζει το παιδί σας, από τους φόβους και τις ανασφάλειές του, από το γιατί των πραγμάτων, χωρίς διάθεση επίκρισης και τιμωρίας. Η οδός της σύγκρουσης είναι εις βάρος σας εκ των προτέρων, διότι έτσι θα χάσετε την ανοικτή επικοινωνία μαζί του, που είναι πιο πολύτιμη και τώρα και σε βάθος χρόνου. Όταν έχετε απέναντί σας έναν έφηβο μη μένετε στην επιφάνεια των γεγονότων, κοιτάξτε βαθύτερα το παιδί σας, τον τρόπο που μεγάλωσε και θυμηθείτε ακόμα και τις παιδικές του ανάγκες για ασφάλεια και τρυφερότητα, ανάγκες που επανέρχονται στην εφηβεία ενδυόμενες το μανδύα της αμφισβήτησης. Προπάντων, φροντίστε να κάνετε εσείς το πρώτο βήμα της έμπρακτης εμπιστοσύνης στο πρόσωπό του/της. Είναι το σημαντικότερο μάθημα ζωής που μπορείτε να του/της δώσετε.

«Γίνομαι αποδεκτός»

Σε μικρές ηλικίες όπως είναι από τα δεκατρία μέχρι τα δεκαέξι -μια που ο μέσος όρος της έναρξης της εφηβείας έχει πέσει πλέον- δεν υπάρχει γονιός που να αντιδρά λελογισμένα ή ψύχραιμα μαθαίνοντας ότι το παιδί του καπνίζει. Από την άλλη, οι έρευνες αποδεικνύουν ότι τα παιδιά σήμερα ξεκινούν τα πάντα πιο νωρίς: από τη σεξουαλική ζωή μέχρι το αλκοόλ και το τσιγάρο.

Η Ν.Σ. βρήκε έξω από το φροντιστήριο το δεκατριάχρονο γιο της να καπνίζει μαζί με έναν φίλο του. Η εικόνα, όπως είναι φυσικό, την τάραξε και τη θύμωσε πολύ. Ευτυχώς για εκείνη, συγκράτησε τον εκνευρισμό της και δεν τον προσέβαλε μπροστά στο φίλο του, έως ότου που βρέθηκαν μόνοι τους. Ο μικρός τα αρνήθηκε όλα στη διάρκεια της κουβέντάς τους. Η μητέρα τον διευκόλυνε, όμως, λέγοντάς του ότι τον είδε. Ο μικρός ξέσπασε σε κλάματα. Η Ν.Σ. είχε ξεκινήσει, εκείνο τον καιρό, μια προσωπική ψυχοθεραπεία για να αντιμετωπίσει θέματα του πρόσφατου χωρισμού με το σύζυγό της, και αυτό λειτούργησε θετικά προκειμένου να αντέξει το ατόπημα του γιου της. Ήταν πιο έτοιμη να αναλάβει τις ευθύνες της και να μη στραφεί εξ ολοκλήρου εναντίον του. Άλλωστε, ήταν η ίδια καπνίστρια αλλά και σκληρά εργαζόμενη, πράγμα που σημαίνει ότι έλειπε πολλές ώρες από το σπίτι. Ήταν όμως απούσα και συναισθηματικά λόγω των προβλημάτων που αντιμετώπιζε με τον σύζυγό της, τον τελευταίο χρόνο. Δεν αντιλήφθηκε ότι τον ίδιο καιρό ο μικρός είχε εισέλθει στην εφηβική περίοδο και βίωνε συναισθηματικές και ψυχικές δυσκολίες, διότι έχει αλλάξει και σχολείο μετά το διαζύγιο των γονιών του. Η συζήτηση λειτούργησε καταπραϋντικά, έφερε πιο κοντά τη μητέρα και το παιδί, και τους έκανε να αντιληφθούν ότι το κάπνισμα δεν ήταν παρά μόνο η αφορμή ώστε το παιδί να εξωτερικεύσει βαθύτερες συναισθηματικές ανάγκες, φόβους και ανασφάλειες: όλα άλλαζαν γύρω του και έπρεπε να ενταχθεί στη νέα πραγματικότητα.

Πολλές φορές το κάπνισμα για ένα μικρό παιδί υποδηλώνει τις στοματικές, μητρικές του ανάγκες, τις οποίες καλύπτει πίσω από την υποτιθέμενη ξαφνική ωρίμανση. «Καπνίζω, άρα είμαι μεγάλος» δηλώνουν με τη στάση τους τα παιδιά στο σχολείο, και αυτό τους επιτρέπει να λειτουργούν και για κάποια άλλα σαν πόλος δύναμης, αναγνωρισιμότητας και δημοφιλίας.

*Ακόμα και εάν το υποπτεύεστε, ακόμα και εάν έχετε πεισθεί ότι καπνίζει, πλησιάστε το και μιλήστε του για το αίσθημα που κρύβεται πίσω από αυτή την κίνηση.

*Ενημερώστε το/τη για τις βλαβερές συνέπειες του καπνού, είναι υπεύθυνος πια για τη ζωή του.

*Εάν είστε καπνιστής/τρια και εσείς είναι πιο πιθανό να σας μιμηθεί το παιδί, διότι υπάρχει αυτό το πρότυπο στο σπίτι.

*Μην είστε απόλυτοι στις κρίσεις σας, πολλές φορές τα παιδιά καπνίζουν περιστασιακά και ορισμένα το κόβουν μεγαλώνοντας.

*Μην ταυτίζετε το κάπνισμα με τα ναρκωτικά. Χρειάζεται άλλου είδους ψυχική διεργασία το καθένα για να διεγερθεί ως ανάγκη.

*Αφοσιωθείτε στις συναισθηματικές του/της ανάγκες. Το κάπνισμα και το αλκοόλ υποδηλώνουν ένα έλλειμμα φροντίδας, μια αναζήτηση μεγαλύτερης τρυφερότητας. Και μην ξεχνάτε ότι τα πιο επιρρεπή παιδιά είναι τα πιο ευαίσθητα και ακόμα και εάν δεν θέλει να το κόψει, σταθείτε πλάι του, είναι το παιδί σας. 

ΑΠΟ ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΕΤΗ ΣΤΑ ΕΞΙ: Πρώτη μέρα στο νηπιαγωγείο και στο δημοτικό.

Τα παιδιά μεγαλώνουν με ταχύτατους ρυθμούς, αυτή είναι η αίσθηση των περισσότερων μαμάδων όταν βλέπουν τα βλαστάρια τους να είναι έτοιμα να ξεφύγουν από την αποκλειστικότητα που δίνει η μητρική φροντίδα. Ο χρόνος κυλάει αργά αλλά και γρήγορα ταυτόχρονα. Πριν από λίγο καιρό γεννήσατε, το μωρό σας ήταν απόλυτα εξαρτημένο από το βλέμμα σας, από τη φροντίδα σας, από την τροφή και τον ύπνο. Και ξαφνικά, το παιδί σας τρέχει, παίζει, μιλάει, αυτονομείται. Και έρχεται το φθινόπωρο, που θα πάει σχολείο. Πόσο έτοιμο είναι να μπει στον προθάλαμο της κοινωνικής ζωής, πόσο έτοιμο είναι να πειθαρχήσει στους νόμους και κανόνες της πρώτης τάξης του δημοτικού σχολείου, και πάνω απ’ όλα, πόσο έτοιμη είστε εσείς να το αποχωριστείτε;

Το νηπιαγωγείο, ένας χώρος με περισσότερα παιχνίδια  Από τα τρία έτη και μετά το παιδί φιλοξενείται σ’ έναν σταθμό και αργότερα πηγαίνει στο νηπιαγωγείο. Σ’ αυτές τις ηλικίες έχει αναπτυχθεί ο κεντρικός πυρήνας της προσωπικότητάς του και κυρίως έχει πετύχει για τον εαυτό του πολύ σημαντικά επιτεύγματα. Ο έλεγχος των σφιγκτήρων, το βάδισμα, η ομιλία, το φαγητό είναι από τα πιο σημαντικά αναπτυξιακά επιτεύγματα που συντελούνται στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, πιο σημαντικά και από τις ενήλικες επιτυχίες στην εργασία ή στην προσωπική μας ζωή. Φτάνει, λοιπόν, στην ηλικία των τριών, τεσσάρων αλλά και πέντε, μετά κόπων και βασάνων, έτοιμο να ανακαλύψει τον ευρύτερο κόσμο, τους άλλους ανθρώπους και να σχετιστεί μαζί τους. Η μετάβαση στο νηπιαγωγείο είναι μια εύκολη μετάβαση για τα παιδιά, διότι συνήθως σ’ αυτές τις ηλικίες δεν υπάρχει συνείδηση ή γνώση για το τι μένει πίσω, για το τι αφήνουν στο σπίτι. Υπάρχει μόνο ο χρόνος του παρόντος που κυλά, και αυτό κάνει ένα παιδί να φαίνεται προσαρμοστικό και ευμετάβλητο. Εξάλλου ένα καλό νηπιαγωγείο έχει τις καλύτερες προδιαγραφές να κάνει το παιδί να περάσει καλά, καλύτερα και από το σπίτι του. «Μάλιστα το νηπιαγωγείο», όπως λέει και ο σπουδαίος Βρετανός παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής D. W. Winnicott, «είναι ίσως ένας καλύτερος χώρος για παιχνίδι από αυτό που έχετε σπίτι και, επιπλέον, κάποιος είναι πάντα παρών για να επιβλέπει τους πρώτους πειραματισμούς του παιδιού σας στην κοινωνική ζωή». Η Α.Χ. είναι εργαζόμενη μητέρα και μέχρι τα τρία του χρόνια το μικρό της κοριτσάκι μεγάλωνε με τη γιαγιά του. Οι σχέσεις της Α. με τη μητέρα της είναι πάρα πολύ καλές, οπότε το παιδί μεγάλωσε αρμονικά και είναι αγαπημένο και από την πλευρά των γονιών αλλά και των παππούδων. Η μικρούλα μεγαλώνοντας δεν αισθάνθηκε την έλλειψη της μητέρας της διότι η νέα σε ηλικία γιαγιά της επιτέλεσε άρτια αυτόν το ρόλο. Το παιδί μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία απέκτησε και μια έμφυτη κοινωνικότητα που της φάνηκε χρήσιμη τις πρώτες μέρες που πήγε στον παιδικό σταθμό αρχικά, και κατόπιν στο νηπιαγωγείο. «Από το καλοκαίρι την προετοιμάζαμε συζητώντας μαζί της, και εμείς και η γιαγιά της. Πήγαμε όλοι μαζί να της δείξουμε τον παιδικό σταθμό, της έλεγα συνέχεια πόσο ωραία θα περάσει και πόσους φίλους θα κάνει. Πήραμε τσάντα, παγούρι για το νερό της και ωραίες ξυλομπογιές. Το παιδί μου ήταν καταχαρούμενο, σε όλες τις διακοπές μας όταν έβλεπε παιδάκια, πήγαινε και τα αγκάλιαζε και τα φίλαγε και τους έλεγε ότι θέλει να γίνουν φίλοι. Καταλάβαινα την ανάγκη της για συνομίληκα παιδιά, μιας που η μικρή μου είναι μοναχοπαίδι και το μοναδικό παιδί στην οικογένεια γενικά. Η πρώτη μέρα στο «μικρό» σχολείο ήταν χαρούμενη μέρα, γιατί έβλεπε και εμένα και τη γιαγιά της να είμαστε χαρούμενες, οπότε πίστευε και εκείνη ότι θα περάσει πολύ ωραία. Όπως και έγινε! Το μόνο που τη στενοχώρησε ήταν όταν είδε ένα παιδάκι στον σταθμό να ζητάει τη μαμά του και να κλαίει όλη την ημέρα. Απ’ ό,τι έμαθα από τη νηπιαγωγό της πήγε κοντά του και του είπε “μην κλαις, παιδάκι” και το αγκάλιασε. Αυτό ήταν ένα περιστατικό που κάπως την αναστάτωσε, γιατί δεν μπορούσε να φανταστεί ότι κάποιο άλλο παιδί θα ήταν στενοχωρημένο όταν εκείνη ήταν τόσο χαρούμενη. Ευτυχώς, αρκετά σύντομα το ξέχασε και ξαναβρήκε τη χαρά της για παιχνίδι».

Το δημοτικό κρύβει δυσκολίες για αρκετά παιδιά

Η μετάβαση από την ανέμελη ζωή των πρώτων χρόνων στην πειθαρχία που περιλαμβάνει η φοίτηση στο σχολείο είναι κάτι που αρκετά παιδιά τα δυσκολεύει. 
Η ηλικία των έξι είναι μια δύσκολη ηλικιακή φάση, γιατί τα παιδιά έχουν μεγαλώσει αρκετά, καταλαβαίνουν περισσότερα και συναισθάνονται το κλίμα του σπιτιού και των γονιών του. Ακόμα και λίγοι μήνες μπορεί να κάνουν τη διαφορά. Ένα παιδί που έχει κλείσει τα έξι του χρόνια από την προηγούμενη άνοιξη είναι πιο έτοιμο αναπτυξιακά από ένα παιδί που θα τα κλείσει τον προσεχή Οκτώβριο. Στο παρελθόν συνήθιζαν τα σχολεία να δέχονται εξίσου τα παιδιά που ήταν πεντέμισι ετών μαζί με αυτά που ήταν ακόμα και εξίμισι σχεδόν, και αυτό φάνταζε ότι ήταν συμφέρον για το μέλλον των μικρότερων παιδιών, επειδή θα κέρδιζαν χρόνο, αλλά στην πρώτη τάξη του δημοτικού ήταν αδικημένα, διότι ήταν πιο ανέτοιμα. Ευτυχώς, πια τα παιδιά για να πάνε στην πρώτη δημοτικού πρέπει να έχουν κλείσει απαραίτητα τα έξι χρόνια. Η σχέση του παιδιού με τη μητέρα και σ’ αυτή την περίπτωση τίθεται στο μικροσκόπιο, διότι πολλές φορές ένα παιδί φαίνεται ότι είναι ανήμπορο και αδύναμο να μπει στην επόμενη φάση της ζωής του, αλλά πίσω απ’ αυτό κρύβεται μια ακόμα πιο ανέτοιμη μητέρα. Ένα αγοράκι, ο Δ., με επισκέφτηκε με τη μητέρα του διότι για πάρα πολλούς μήνες έδειχνε μια τρομερή απροθυμία να ξυπνήσει το πρωί και να πάει σχολείο. Έκλαιγε και τράβαγε τη φούστα της μαμάς του στον προαύλειο χώρο του σχολείου, για να μη φύγει και τον εγκαταλείψει. Όταν πέρναγε η πρώτη ώρα με κλάματα, συμμορφωνόταν στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου, παρακολουθούσε τα μαθήματα, και προς στιγμή την ξεχνούσε. Όταν όμως γύριζε σπίτι, όπως μας λέει η μητέρα του, ήταν φοβερά κατσούφης και λυπημένος, και έτρωγε με δυσκολία. Μετά πάλι συνερχόταν και ξαναέβρισκε το κέφι του, μέχρι το επόμενο πρωί, που ξανάρχιζαν τα ίδια. Ζήτησα φυσικά να δω και τη μαμά, διότι υπήρχε κάτι στο μυστικό δεσμό τους που δεν επέτρεπε στον μικρό να περάσει ομαλά στην επόμενη φάση, να αφήσει ήρεμος τη μητέρα του, και να τρέξει ανέμελος και ελεύθερος προς την αναζήτηση νέων εμπειριών, δασκάλων αλλά κυρίως φίλων. Πολλές μητέρες, όπως και η μητέρα του Δ., λειτουργούν σε δύο επίπεδα. Στο ένα επίπεδο επιθυμούν βέβαια το παιδί τους να μεγαλώσει, να βγει από τον κλειστό χώρο του σπιτιού και της μητρικής φροντίδας και να πάει σχολείο. Στο άλλο επίπεδο, στο ασυνείδητο, δεν μπορούν να διανοηθούν ότι θα αφήσουν το παιδί τους να ξεφύγει από την προσοχή τους. Σ’ αυτό το ασυνείδητο επίπεδο, όπου τα συναισθήματα είναι άχρονα και πάνω από τη λογική, η μητέρα δεν μπορεί να παραιτηθεί σε κανένα επίπεδο από τη μητρική της λειτουργία, γιατί τότε θα χάσει το ρόλο της και καμιά φορά αυτό συνυποδηλώνει και τον αφανισμό της ίδιας της ύπαρξής της. Αιαθάνεται καλύτερα όταν το παιδί της εξαρτάται ολοκληρωτικά από αυτήν και το παιδί το διαισθάνεται αυτό πολύ καλά. Οπότε δεν μπορεί να προσαρμοστεί ομαλά στο σχολείο, γιατί φοβάται ότι θα χάσει τη μητέρα του, ότι θα τη στενοχωρήσει ανεπανόρθωτα. Στην παιδική ψυχή αυτό το συναίσθημα είναι ισότιμο με το ενήλικο συναίσθημα της προδοσίας που συντελείται απέναντι σε κάποιον που αγαπάμε. Το παιδί λοιπόν εν αγνοία του ορθώνει εμπόδια για να μη φέρει σε δύσκολη θέση τη μητέρα του. 

Προσεκτικές κινήσεις, ευεργετικά αποτελέσματα

*Αν δεν είστε εργαζόμενη μητέρα και το παιδί σας μεγαλώνει αποκλειστικά με σας, μην περιμένετε να χωρίσετε μόνο την πρώτη μέρα που θα πάει αναγκαστικά στον αγιασμό του σχολείου του. Προετοιμάστε το, από την προηγούμενη άνοιξη, αφήνοντάς το για λίγο κάθε φορά σε μια θεία, σε μια γιαγιά, σε μια φίλη με άλλα παιδάκια. Κάντε το να αισθάνεται ασφαλής ότι ακόμα και εάν φύγετε πάλι θα γυρίσετε να το πάρετε την ώρα που του έχετε υποσχεθεί. Έτσι θα μάθει να σας εμπιστεύεται και να αφήνεται στην καινούρια κατάσταση.

*Μιλήστε μαζί του και εξηγήστε του ήρεμα και γλυκά τι είναι το σχολείο, τι το περιμένει, εκθέτοντας τις όμορφες και χαρούμενες εμπειρίες που θα κερδίσει. Απαντήστε του σε όποια απορία έχει, και εάν έχει ανάγκη πηγαίντε τον να δει και το σχολείο, για να εξοικειωθεί με την εικόνα και το περιβάλλον.

*Κάντε τον να αντέχει στις μικρές ματαιώσεις που θα υφίσταται. Όλη μας η ζωή περιλαμβάνει ματαιώσεις, οπότε είναι μια καλή αρχή να μπει λίγο-λίγο και προστατευμένα στον κόσμο της κοινωνικοποίησης. Όταν κλαίει, μην κλαίτε μαζί του. Αγκαλιάστε το αλλά δείξτε του με λόγια γλυκά και όχι επιθετικά ότι δεν του συμβαίνει και τίποτα τόσο τρομερό ώστε να κλαίει έτσι. Όταν είμαστε εμείς οι μεγάλοι αδύναμοι να χειριστούμε τέτοιες καταστάσεις, τα παιδιά μας γίνονται είτε πολύ αδύναμα  είτε πολύ επιθετικά, ως αντιστάθμισμα της δικιάς μας αδυναμίας.

*Να είστε χαρούμενες όταν το ξυπνάτε για να το πάτε σχολείο, ώστε να του/της δείξετε με τη στάση σας ότι το περιμένει μια πολύ ωραία μέρα. Μιλήστε του/της για αυτά που θα κάνετε και εσείς κατά τη διάρκεια της μέρας, περιμένοντας να τελειώσει το σχολείο του. Το μεσημέρι να το υποδέχεστε με χαρά και μια ζεστή αγκαλιά. Το έχει τόση πολύ ανάγκη. Φροντίστε τον πρώτο καιρό, ακόμα και εάν εργάζεστε, να το παίρνετε εσείς από το σχολείο.

*Αν για κάποιο λόγο σας έχει στενοχωρέσει ή έχει κάνει μια σκανταλιά στο σπίτι ή στο σχολείο, που αξίζει εκτεταμένης συζήτησης, μην το κάνετε ποτέ αμέσως μετά το σχολείο. Αφήστε το για το απόγευμα.

*Κάντε και εσείς κάτι καινούριο, ανανεωτικό για τον εαυτό σας, που θα σας κάνει χαρούμενες, ώστε να το μεταδώσετε και στο παιδί σας. Και μην ξεχνάτε «μια μητέρα που κάνει καλό στο παιδί της είναι μια μητέρα που στέκεται δίπλα του, όχι μπροστά του».  

---